1. Skip to Menu
  2. Skip to Content
  3. Skip to Footer
Никоҳ эълони ва унда кўнгилхушлик қилиш

Никоҳ эълони ва унда кўнгилхушлик қилиш

Никоҳни эълон қилишнинг ҳикмати аввал ҳам айтиб ўтилди. Ўша эълон қилишда баъзи мусиқа овозлари ҳам ишлатилиши ҳадисларда келган. Шу билан бирга, никоҳ тўйларида шариат кўрсатмалари доирасида кўнгилхушлик қилишга рухсат берилган. Бу ҳақийқатларни келгуси ҳадиси шарифлардан ва уларнинг шарҳидан ўрганамиз.
Никоҳ тўйини қилиш кимнинг зиммасида?

Никоҳ тўйини қилиш кимнинг зиммасида?

Авваллари бу савол ўртага ташланмаган, чунки никоҳ тўйи кимнинг зиммасида эканлигини ҳамма яхши билган ва унга амал қилган.
Эр-хотин орасидаги муштарак ҳуқуқлар

Эр-хотин орасидаги муштарак ҳуқуқлар

Ушбу турдаги ҳақлар эрга ҳам, хотинга ҳам бир тарафдан ҳақ бўлса, иккинчи тарафдан мажбурият ҳисобланадиган нарсалардир. Икки тараф ҳам мазкур ҳақдан баҳраманд бўлиш билан бирга, худди ўша нарсани умр йўлдошининг ҳаққи сифатида адо этиши ҳам зарурдир.
Энг заиф уй

Энг заиф уй

 

Ўргимчак тўри — уйларнинг энг заифи. Бу ҳар икки маънода ҳам шундай.
Previous
Next
  • Никоҳ эълони ва унда кўнгилху
  • Никоҳ тўйини қилиш кимнинг зи
  • Эр-хотин орасидаги муштарак ҳ
  • Энг заиф уй

Моҳипайкар Кўсем Султон Усмоний Султон Аҳмаднинг рафиқаси

Ҳуррам Ҳасаки Султон Сулаймон Қонунийнинг аёли

Muslima.Uz

Эркак раҳбар ташкилотда аёл ходимга қийин...ми?

Подробности
Бўлим: Меҳнат

Аксарият ташкилот ва муассасаларни эркак раҳбарлар бошқаришади. Аёллар кўнгилчан, мулойим табиат бўлганликлари, қолаверса, кўп ҳолларда улар ҳаётда ишни иккинчи даражага қўйганлари учунми, хотин-қизларга нисбатан эркак раҳбар бўлган жойда иш унуми кўпроқ кўзга ташланади. Эркаклар талабчан ва  ишбилармон бўлишади.  Улар учун иш бу - иш. Кўпчилик раҳбар эркаклар ишга шахсий муаммоларни аралаштирмайдилар ва ходимлар орасида шундайлари бўлса, бу уларга ёқмайди.

Бозор кўрган хотин

Подробности
Бўлим: Меҳнат

Қиз-аёлларнинг тижорат билан шуғулланиши, бозорларда ўзларини эркин қўйиб, бепарда гап-сўзларни тортинмай гапиришларига кўникиб қолдик чоғи. Негаки, бир пайтлари бозорга чиққан қизга биров юрак ютиб харидор бўлмасди ёки бозорда бозори юришган хотинларнинг қизига тузукроқ хонадон совчи бўлмасди. Орадан бирмунча вақт ўтиб, бу ҳолат мутлақо терс айланди. Яъни тижорат билан шуғулланадиган қизга кўзи тушган ўғил уйлаш тадоригидаги она, биринчи навбатда қизнинг шарму ҳаёси, одобу андишасини эмас, унинг тижоратчилик ортидан йиққан сеп-сидирғасини кўз олдига келтиради ва ... ҳеч иккиланишсиз ўша қизни келин қилмоқчи бўлади.

Меҳнатнинг айби бўлмайди

Подробности
Бўлим: Меҳнат

Орамизда шундай касб эгалари борки, машаққатли меҳнатлари қаҳрамонликка лойиқ бўлса-да, уларнинг қадрига етмаймиз. Заҳматли меҳнатларига паст назар билан қараймиз, гоҳида камситамиз. Айрим ҳолларда эса улардан нафратланишгача ҳам борамиз. Гўёки улар бажараётган иш таҳқир, ҳақорат… Аммо англамаймизки, Аллоҳнинг наздида биздан кўра уларнинг меҳнати қадрлироқ, заҳматига мукофотлари кўпроқ.

Фолга ишонма, фолсиз юр!

Подробности
Бўлим: Меҳнат

 

Одам боласининг феъл-атвори ғалати. Бошига бирор мушкулот тушиб қолса, кутилмаганда дардга чалинса, ёки ишларидан унум, қўлидан барака ариса, сабабини қаердадир хатоликка йўл қўйганидан излаб, мусибатга дохил бўлаётганини ўзининг қилмишларидан билиб, феълини, юриш-туришини тузатмайди-ю, дарров фолбинларга чопади. Гўё шу билан енгил тортадигандай, ёки ишлари юришмаётгани, боши касалдан чиқмаётгани боисини фолбин яхши биладию уни балолардан фориғ этадигандай. Тан олиш керак, кўпчилигимиз ҳаётимиз давомида ҳеч бўлмаганда бир марта бўлса ҳам фолбинга борганмиз. Баъзан унинг айқаш-уйқаш гап-сўзларидан битта ростини топиб олиб ҳайратга тушганмиз, кўп ҳолларда кетган пулимиз ва беҳудага сарфланган вақтимизга куйиб қолаверганмиз. Фолбинларнинг ёлғон уйдирмалари касофати туфайли парокандаликка учраётган оилалар, бир-бирлари билан юзкўрмас бўлиб кетаётган қариндош-уруғ, ёр-биродарлар ҳақида кейинги вақтларда кўп эшитяпмиз. Аммо... эшитиб, билиб, кўриб турсак-да, яна ўшалардан нажот излайверамиз. Нега?

Уйдаги “бегона”

- Қайнонам ҳеч бир сабабсиз мени уйдан ҳайдаб юбордилар, - дейди таҳририятимизга арзи-ҳол билан келган ёшгина келинчак йиғидан ўзини базўр тийиб. - Аллоҳ гувоҳ, ҳеч кимга ёмонлик қилганим йўқ. Бир-икки ойдан буён қайнонамнинг тоблари йўқ эди. Ҳали бошлари, ҳали оёқлари оғрирди. Шифохонага олиб бориб текширтирайлик десак, кўнмайдилар. Бир қўшнимизнинг маслаҳати билан фолбинга борган эканлар, фолбин: «Уйингизнинг фалон ерига амал кўмилган. Келинингиз сизни ёмон кўраркан, сизни йўқ қилиш учун сеҳр-жоду қилиб юраркан», дебди. Фолбиннинг уйидан дарғазаб бўлиб келган қайнонам мени уйдан ҳайдаб юбордилар... Оилам бузилишини истамайман! Мен унақа ёмон ишлар билан шуғулланмаганман, Худо асрасин. Тўғриси, сеҳр-жоду билан бировни касал қилиш ёки бирор зарар етказиш мумкинлигига ишонмайман ҳам. Аммо қайнонам мени эшитишни истамаяптилар. Онам билан ўша фолбинникига бордик. «Менинг уйим бузилишига сабабчи бўлиб қоляпсан, айбдор эканимни исботлаб берасан», дедим.  Фолбин бўлса довдираб: «Мен келинингиз шундай қилган демаганман, бегона қилган деганман», дея ўзини оқламоқчи бўлди. Қайнонам эса: «Фолбин «бегона» деганда сени назарда тутган-да», деяптилар...
Кўпни кўрган аёл бир фолбиннинг далил-исботсиз фоли туфайли ўз ўғлининг оиласини бузишгача борса-я! Афсуски, орамизда бундай калтабин кимсалар оз эмас.
Мақолани тайёрлаш жараёнида бир фолбинни суҳбатга тортдим. Аввалига гапларимни эшитишни ҳам истамаётган ромчи аёлга кескин саволларни қалаштириб ташлаганимдан сўнг,  довдираган кўйи тилга кирди:
- Мен одамларни мажбурлаб чақирмайман, ўзлари келишади. Қолаверса, бу ишга киришишимдан аввал узоқ йиллар хасталаниб, тўшакка михланиб ётганман. (Агар аҳамият берган бўлсангиз, фолбинларнинг ҳаммаси эгаллаган «касб»ига кириб келиш жараёнини шундай изоҳлайди). Агар гуноҳ бўлса, Яратган шу илмни буюрмасди-ку. Мен ҳам намоз ўқийман, рўза тутаман. Худодан қўрққаним учун ҳам одамларга «иссиқ-совуқ» амаллар қилиб бермайман. Масалан, бир куни олдимга ёшгина бир жувон келди. Айтишича, бир йигитни севиб қолганмиш. Бу жувон оилали бўлиб, иккита боласи ҳам бор экан. Жувон севиб қолган йигитини ўзига иситиб беришимни сўради. Аммо мен ундай қилмадим. Жувоннинг кўзига ҳозир ўша йигитдан бошқа ҳеч ким кўринмаяпти, ҳатто икки норасида боласи ҳам! Буни билиб турганим учун, унга ўз эрини яхши кўрсатадиган илму амаллар қилиб бердим. Менимча, бундай иш гуноҳ эмас...
Ана шунақа гаплар билан фолбинлар ўзларининг хато ишларини оқлашга уринишади. Гўёки, уларга бировларнинг тақдирини Яратганнинг ўзи аён қилармиш. Гўёки, фолбинларга бу «истеъдод»ни Аллоҳнинг ўзи юқтирганмиш.

Фолдан туғилган туҳмат

- Талабалик йилларимда бир гумроҳ фолбиннинг уйдирмасини деб, аълочи, жамоатчи дугонамиз ўқишни ташлаб кетишга мажбур бўлган, - дея афсус билан хотирлайди ҳамкасб дугонам. - Талабалар уйида яшардик. Бадавлат оила фарзанди бўлган бир курсдош дугонамиз чиройли кийинишни хуш кўрар, ҳамиша сўнгги урфдаги кийимларни харид қиларди. Куз фаслининг охирги кунлари бозордан қимматбаҳо, жуда чиройли пальто олиб келди. Ҳамма қизлар ҳавас билан пальтони бир-бир кийиб кўрдик. Пальто бир хонадош дугонамизга ҳаммадан кўра кўпроқ  ярашди. Ҳатто пальто соҳибасининг ҳам ҳайратдан оғзи очилиб қолди. Орадан ўн беш кунча вақт ўтиб, дарсдан қайтсак, бойвучча дугонамиз дод-вой солиб йиғлаяпти. Дарсда эканимизда хонага ўғри тушиб, жавондаги яп-янги пальтони ўғирлаб кетибди. Катта курсда ўқийдиган қизлардан бири тинмай йиғлаётган дугонамизни етаклаб, аллақаёқдаги фолбинга олиб борди. Талабалар шаҳарчасининг участка нозири ҳаммани сўроқ-саволга тутди... Хуллас, бу тўполонлар бир ҳафта давом этди. Вазият бироз юмшаб, ўғирланган пальто воқеаси унутилаёзган эди, якшанба куни хонадош дугонамиз хурсанд ҳолда кириб келди. Ота-онаси қишки кийим-бош олиш учун пул юборган экан, бор пулга пальто сотиб олибди. «Этикни стипендиямга оларман», деди дугонамиз чиройли пальтосини кийиб бизга кўрсатар экан. Шу пайт ҳалиги бойвучча курсдошимиз хонага важоҳат билан кириб келди-да, уни ҳақоратлаб, ўғридан олиб ҳаромхўрга солиб қарғай бошлади. Қиз бояқиш ёшли кўзларини йиғилганларга тикиб, айбсизлигини, уйидан пул келганини, унга пальто сотиб олганини айтиб зорланар, ранги ҳам, ўлчови ҳам ўзининг йўқолган пальтосига мос тушаётган пальтони унинг қўлидан юлқиб олган бойвучча курсдошимиз эса: «Фолбин айнан сени, мана шу куни пальто олиб келишингни, ўша пальто меникилигини айтганди. Сен пальто сотадиган дўкончи билан тил бириктиргансан. Бу пальто меники! Ўғри! Сен минг йил яшаганингда ҳам бунақанги қиммат пальтони сотиб ололмайсан» деб бақирди ва ўзини фолбинга олиб борган қизга қараб: «Фолбин хола тўғри айтган экан, мен фол бунчалик тўғри чиқишини кутмагандим» деди. Пальто сотиб олган шўрлик дугонамизга ҳеч ким ишонмади... Ҳатто ўзимиз ҳам... Ўша фолбиннинг гаплари тўғри чиққани учун, ҳаммамиз ундан хавфсирайдиган, ўзини хонада ёлғиз қолдирмайдиган бўлдик. Бу муносабатлардан эзилиб кетган хонадошимиз ўқишни ташлади-ю, қишлоғига кетворди. Биз эса унинг ўғрилигига тамоман ишониб қолдик. Орадан бир ойча вақт ўтиб участка нозири пальтосини ўғирлатган курсдошимизни излаб келди ва уни ўзи билан олиб кетди. Кейин эшитсак, унинг пальтосини ўша беозоргина хонадошимиз эмас, талабалар шаҳарчаси ҳудудидаги маҳаллалардан бирида яшайдиган, тарбияси оғирлиги боис ички ишлар ходимлари ҳисобида турадиган безори дераза ошиб кириб, ўғирлаб кетган экан. Курсдошимизга етказилган моддий зарар ундирилди. Аммо... туҳматга қолган хонадош дугонамиз ўқишга қайтмади. Келаси йили бошқа олий ўқув юртига ўқишга кирибди. Излаб борган эдик, биз билан гаплашишни ҳам истамади. Бойвучча курсдошимиз айбини ювиш учун унга пальто олиб бориб, дугоналарига ташлаб келган экан, пальтони қайтариб олиб келиб, ётоқхона навбатчисига бериб кетибди... Бизни кечиролмади. Ана сизга фолга ишонишнинг оқибати!..

«Фолбиннинг сўзини тасдиқлаган киши...»

Мақолада кўтарилган мавзу юзасидан Тошкент шаҳридаги «Хўжа Аламбардор» жомеъ масжиди имом хатиби Раҳматуллоҳ қори Сайфуддиновнинг фикрларини сўрадик.
— Бугунги кун одамлари сеҳргарлик, фолбинлик ҳамда мунажжимлик балоси билан балоланган, - дейдилар Раҳматуллоҳ қори Сайфуддинов. - Бу ҳол шу қадар кенг ривож олганки, оммавий ахборот нашрлари ҳам мунажжимлар башоратига алоҳида эътибор қаратиб, одамларнинг юлдузига қараб фол очиш билан овора. Аллоҳнинг каломи, Пайғамбар (с.а.в)нинг ҳадиси шарифлари бир четда қолиб, одамлар шайтонга ростмана шогирд тутинган фолбинларнинг сўзларига қулоқ соладилар. Расулуллоҳ (с.а.в) ўз ҳадисларида фолбиннинг олдига бориб, унинг гапини тасдиқлаган киши диндан чиқишини айтганлар. Нима учун энди, фақат борган одам эмас, балки бориб гапини тасдиқлаган киши? Ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Гап бу ерда фолбиннинг олдига боришда эмас, балки унинг гапини тасдиқлашда. Иймон ҳақида кетмоқда гап.
Фолбинларнинг олдига борган кишилар турли мақсад билан боришади, уларнинг аксари ўз келажакларини билишга қизиқадилар. Аммо оддий бир фаросат билан ўйлаб кўришмайдики, бораётган жойларида ўтирган одам худди ўзлари каби бир одам. Агар фолбин бўлиб, келажакни билса, нима учун турли конларни топиб, лотореяларни ўйнаб бойиб кетмаган? Нима учун камбағал ва хор бўлиб яшамоқда? Fайбни биладиган одамга ярашадими бу ҳолат?!
Шуни яхши билиб олайликки, Аллоҳга сиғинмаган банда барибир нимагадир, кимгадир сиғинади. Аллоҳнинг тақдиридан рози бўлмаган банда кимнингдир сўзларидан рози бўлади ва ана шу сўзларга ишонади. Шунинг учун ҳам, Сарвари коинот (с.а.в) фолбиннинг сўзини тасдиқлаган кишини диндан чиқади, деганлар. Шу биргина амал ила инсон кофир бўлиши турган гап. Фолбиннинг айтаётган сўзлари юз фоиз тўғри чиқиб қолса ҳам, унинг сўзларига мўмин одам ишонмайди, чунки Аллоҳ ва Унинг расули буни қатъий равишда тақиқлаган. Баъзан инсонларни синаш учун фолбин ва мунажжимларнинг сўзларини амалга оширади, худди шайтон бир одамнинг кўзига қўлини тиқиб олиб, фолбиннинг олдидан чиққанида қўйиб юборгани сингари. Ўша одамнинг кўзи тузалиб кетади-да, у буни фолбин амалга оширди, деб ўйлайди. Бу ерда гап иймон, эътиқод, ишонч устида кетмоқда. Бу савдо қаттиқ савдо ҳисобланади.
Ҳозирги кунда мунажжимлар башоратига қараб иш режалаштирадиган, газета нашрларида чоп этилган башоратларга ишониб, келган совчини қайтариб юбораётган юртдошларимиз бор ҳатто. Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳар бир одамнинг тақдирини яратилишидан эллик минг йил олдин ёзиб қўйилганини айтиб кетганлар. Бу тақдирни ҳеч ким ўзгартира олмайди. Фолбинларга қатнаётган опа- сингилларимизнинг шу бугунданоқ бу йўлдан қайтишларини сўраймиз. Фолбинлар келажакни ҳеч қачон била олишмайди. Аллоҳ таъоло Қуръони каримда бу илм фақат Ўзида эканлигини айтган. Аллоҳ билан Аллоҳнинг илмини талашаётган бандалар албатта хор бўлажак.
Сеҳр-жоду, илму амалга келсак, сеҳр - афсунлар ўқиш, тугунлар тугиш ва шу каби одамларнинг қалби ва танасига таъсир ўтказувчи нарсалардир. Улар касаллик ва ўлимни чақиради, эр-хотинни ажратади ва бошқа шу сингари ёмонликларга сабаб бўлади. Сеҳргар (саҳир) – бу жинлардан бўлган шайтонларга, уларга ёқадиган куфр ва жирканч амалларни қилиш орқали мурожаат қилувчидир. Бундан мурод сеҳргарга сеҳрда уларнинг ёрдам беришидир. Шунингдек, у ғайб ҳақида билимга эга эканлигини таъкидлайди, сеҳр орқали одамларни ўлимга олиб боради, севишганларни ажратади, одамларда ёқтириш ёки ёқтирмаслик ҳиссини уйғотади ва одамларнинг ақл йўналишини ўзгартиради.
Ислом уламолари сеҳргар шак-шубҳасиз, кофир бўлади, деган ҳукмни ўқишган. Бунга ҳужжат сифатида қуйидаги оят келтирилади: «Балки одамларга сеҳр ўргатадиган шайтонлар кофир эдилар» (Бақара сураси, 102-оят).
Бугунги кунда кўплаб гумроҳ кимсаларнинг сеҳрга аралашиб юрганига гувоҳ бўласиз. Улар сеҳрни фақатгина ҳаром деб ўйлайдилар ва унинг куфр эканлигини ҳис қилмайдилар. Бу ҳол айниқса, эр-хотин орасидаги муносабатларда – «иссиқ-совуқ» ва шу каби нарсаларни қилишда яққол намоён бўлади. Улар бу ишларида аксарият қисми ширк ва куфр бўлган сўзларни қўллайдилар.
Пайғамбар (с.а.в) «Еттита ҳалок қилувчи гуноҳлардан сақланинглар», деб улардан бири сеҳр эканлигини баён қилганлар.

Фирибгарнинг жазоси

Хўш, товламачилик ва фирибгарликнинг ўзига хос йўлини танлаган бу кимсаларни қонуний жавобгарликка тортиш мумкинми? Бу ҳақида ҳуқуқшунос Амрулло  Аҳмедоев шундай дейди: 
- Фолбинлик, сеҳр-жоду билан одамларни алдаш ва алдов орқали кишилардан пул ва шунга ўхшаш моддий нарсаларни таъма қилиш фирибгарлик ёки товламачиликка киради. Агар шахс фолбинлик ёхуд сеҳр-жоду йўли билан одамларни алдаб юрган кимсалардан жабрлангани ҳақида тегишли ҳуқуқий муассасаларга мурожаат қилса, фолбинлик қилиб юрган товламачига қонун доирасида чора кўрилади. Етказилган зарар жуда катта миқдорда бўлса, жиноий жавобгарликка ҳам тортилади. Жумладан, товламачиликда айбланган жиноятчига уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум этиш жазоси, ёхуд ўта хавфли рецивидист ёки уюшган гуруҳ томонидан содир этилган ҳолатда ўн йилдан ўн беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси, фирибгарлик жиноятида айбланувчига эса энг кам ойлик иш ҳақининг юз бараваригача жарима ёки бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари, ёхуд олти ойгача қамоқ жазоси тайинланади. Башарти фирибгарлик жинояти ўта хавфли рецивидист ёки уюшган гуруҳ манфаатларини кўзда тутиб содир этилган бўлса, энг кам иш ҳақининг уч юз бараваридан олти юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари, ёхуд беш йилдан ўн беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

УМИДА АЗИЗ

Иш ҳақимизни ўтганлар руҳига «бағишладик...»

Подробности
Бўлим: Меҳнат

Бугун юртимизнинг турли гўшаларида тадбиркорлик ишларини йўлга қўйиб, илгарилари давлат тасарруфида бўлган корхона ва ташкилотларни хусусийлаштириб олаётган ватандошларимизга ҳавас қилади киши. Ишбилармонлиги, тадбиркорлиги ортидан ҳам ҳурмат, ҳам давлат топаётган инсонлар ҳар қанча ҳавасу эҳтиромга муносибдирлар.
Аммо... Ҳар қандай ҳолатга ҳам бир томонлама ёндашиш, бир томонлама баҳо бериш нохуш оқибатларга дохил қиларкан кишини. Биз икки гапимизнинг бирида тадбиркорларимизнинг, хусусий мулк эгаларининг  эришаётган муваффақиятлари, ютуқ ва зафарлари ҳақида оғиз кўпиртиряпмиз, мақтову ҳамдларга кўмиб ташлаяпмиз-у, бироқ уларнинг бу қадар обрў-эътиборга, бойликка, тўкин ва фаровон турмушга эришишларига катта ҳисса қўшаётган, заҳматкаш ишчилар ҳақида унутиб қўяётгандекмиз... ҳавас іилади киши. Ишбилармонлиги, тадбирк ҳақида унутиб іўяётгандекмиз...

МУНОФИҚЛИК — ИШБИЛАРМОНЛИКМИ?

Айём арафасида ота қишлоғимга боргандим. Қишлоғимнинг кўрку таровати шаҳардан кам эмаслигини кўриб бир қувондим денг. Гузардаги чойхона, дўконлар, гўзаллик салони, дорихона, чевархона кабилар замонавий русумда қурилган биноларда элга беминнат хизмат қилиб турибдики, бундан ўн-ўн беш йил олдин биров яхши ният билан қишлоғимизда шундай шароитлар яратилишини орзу этса, кулгига қолар эди. Бу ажойиб ўзгаришларга қараб баҳри дилим очилиб турган пайтим маҳалла оқсоқоли идорасига маҳалладош аёллардан бири қимтинибгина кириб кетди. Зарур юмушларимни битириб бўлгач, маҳалламга қайтаётиб ҳалиги аёлнинг фуқаролар йиғини идорасидан мунғайиб чиқаётганига кўзим тушди. Йўлимиз бир бўлгани учун ҳамроҳ бўлдик. Аёл жилмайишга уриниб гапираётган бўлса-да, қандайдир ташвиши борлигини пайқадим. Кўнглига ботмайгина шу борадаги сўровимни берган эдим, ҳамқишлоқ аёл хижолатланган кўйи гап бошлади:
— Амакингизнинг тоблари йўқ эди, касалхонага тушиб қолдилар. Биласиз, икки ўғлимизни контракт асосида ўқитамиз. Рўзғорда бироз қийинчилик бўлганди... Ёрдам беришармикин, деб маҳаллага чиққандим... Амакингиз иккимиз ҳам фалончининг фермер хўжалигида  ишлаймиз. Байрамларда мукофот пули ёки бирор қоп буғдойми, ёғми берар, деб ўйлагандим, қаёқда дейсиз!.. Майли, нолимайин, Худонинг ўзи ёрдам берар, ташлаб қўймас... Эрта-индин пахта терими бошланади, қўлимизга пул тушади...
Аёл ишлайдиган фермер хўжалигининг соҳибини танирдим. Боя мен мақтаган дўконлардан бири ҳам унга тегишли. Келинига етти-саккиз кишилик тикувчилик цехи очиб берган. Қизига гўзаллик салони, ўғлига ошхона... Фермер амаки бир марта аёллари билан, икки марта ўзлари Маккага — Ҳаж ва Умра сафарларига бориб келганлар. Ўйланиб қоламан, майли, ҳаж қилишни, умра қилишни уларга Парвардигорнинг Ўзи насиб қилибди, давлатлари бундан ҳам зиёда бўлсин. Бироқ... мусулмончилик амалларини бажаришни ният қилган одам, аввал ҳақиқий мўмин кишига хос бўлган ишларни бажармайдими? Яъни, қўл остидагиларнинг моддий-маънавий аҳволидан, қўни-қўшниларининг туриш-турмушидан бохабар бўлиб, силаи раҳмни ўрнига қўйиб, ана ундан кейин ибодатга ошиқмайдими?!
Қўл остида ишлайдиган ишчиси бетоб, боз устига эҳтиёжманд бўлса... Ҳатто байраму ҳайитларда ҳам ишчиларини рағбатлантирмайдиган тадбиркорнинг ишбилармонлигидан кимга наф?
Касбимиз тақозоси туфайли кўпчилик билан мулоқотда бўламиз, ҳар хил одамлар, турфа касб эгалари билан суҳбатлашамиз. Ҳозир иккита одам гаплашиб қолса, асосий мавзу моддий даромад масаласида бўлади.
Бир куни йўловчи машинада уч-тўрт аёлнинг суҳбатига гувоҳ бўлдим.
— Мен хусусий фирмада ишлайман. Иш бошлаганимдан буён бюджет ташкилотларида ишлайдиганларнинг иш ҳақлари икки марта ошди. Бизнинг ишхонамиз эса алмисоқдан қолган иш ҳақи тарифлари билан юрибди, — дея зорланди бир аёл. — Ҳар гал ойлик ошганда, умид билан «шеф»га термулсак, «Бу қарорнинг бизга тааллуқли жойи йўқ, бюджет ташкилотлари учун қабул қилинган», дейди тап тортмай...
Иккинчи аёл бунақа ҳолатларга кўп гувоҳ бўлган чоғи, одатий гапни гапиргандек:
— Бизнинг корхонамиз ҳам давлат тасарруфидан чиқарилиб, хусусийлаштирилган ташкилотлардан. Шу кунларда ойлигимиз юз минг-юз эллик минг сўмлар атрофида, холос, — деди. — Бошлиққа иш ҳақларимиз озлигидан шикоят қиладиган бўлсак, «Мен ҳам икки юз минг сўм маош оламан-ку, раҳбар бўлсам ҳам сизлардан маошим ҳеч қанча фарқ қилмайди», деб ўшқиради. Унинг уйини кўрсангиз, нақ саройми, кошонами дейсиз! Хотини, қизлари-ю, келинлари шунақанги тиллоларга, зебу зийнатларга кўмилиб юришадики, асти қўяверинг. Набираларини мактабга алоҳида машина ташийди. Ана шунақа улар! —  Кейин изтироб билан кесатди: — Аслида бундайларнинг шу туришини ишбилармон дейишса керак-да!..
Дарҳақиқат, аксарият хусусий ташкилотлар, фирма ва корхоналар раҳбарларининг мол-давлати, уй-жойининг дабдабасию ҳашамати кўзни қамаштиради, ҳасад қилмаймиз, Худо зиёда қилсин. Аммо ажабки, уларнинг қонунан («ведомост»га қўл қўйиб) оладиган маошларига чумчуқни ҳам тўйдириб бўлмайди. Бу риё кимга керак? Эртадан кечгача тиним билмай ишлайдиган, ойлиги боласининг қорнига етса эгнига, эгнига етса дафтар-китобига етмайдиган ишчиларнинг кўзини шамғалат қилишгами? Ахир тадбиркорнинг давлатига давлат қўшаётган — шу бечора ишчиларнинг меҳнати-ку!

ИШ ҲАҚИМИЗНИ ЎТГАНЛАР РУҲИГА «БАҒИШЛАДИК...»

Ҳукуматимиз тадбиркорларга барча шарт-шароитларни муҳайё қилиб, уларнинг фаолиятига кенг йўл очиб қўйган. Лекин бу — тадбиркор жаноблари ўз ишчиларига истаган муомаласини қилавериши мумкин, дегани эмаслигини баъзи ўзбилармон ишбилармонларимиз англамаганлар шекилли.
Эътибор берган бўлсангиз, телевизор ёки матбуотда чиқиш қилган хусусий тадбиркор борки, «Корхонамиз ташкил этилганидан буён фалонча ишчи ўрнига эга бўлдик, писмадонча йигит-қиз иш билан таъминланди», деб оғиз кўпиртиради. Кейинини суриштирсангиз, уч-тўрт ой, борингки бир йил ишлаб ҳам тузукроқ маош ололмаган ишчилар бирин-кетин  у корхонани тарк этишади.
...Қўшни туманда турадиган жияним бир келишида қувониб-фахрланиб, қишлоғида мева-сабзавотларни қайта ишлайдиган, хусусий консерва цехи очилганини, ўзи ҳам ўша ерга ишга жойлашганини айтганди. Орадан бир неча ой ўтиб кўришганимизда иши ҳақида сўрагандим, оғриниб қўл силтади:
— Э, улар ойлик беришмас экан. Бошида бир-икки марта маош беришди-ю, кейин эртага берамиз, индинга берамиз, деб алдаб юришди. Эшитсак, бошлиғнинг ўғли машина олгани учун корхона ҳисобидаги пуллар ишчиларнинг маошига етмаётган экан. Бизда ҳам рўзғор бор. Маош бермагандан кейин ишдан кетдик-да...
Яширмайман, айни пайтда айрим мустақил оммавий ахборот воситаларида ишлаган ҳамкасбларимиз, жумладан, ўзим ҳам бундайин ноҳақликка кўп дуч келганмиз. Бундан бир йилча аввал Республика миқёсида нашр этиладиган газеталардан бири ижодий ҳамкорлик таклиф қилди. Қалам ҳақини келишиб олгач, ҳамкорликни бошлаб юбордик. Дастлабки ойларда қалам ҳақи узлуксиз, ҳаттоки янги ойнинг биринчи кунларидаёқ тўланди. Моддий рағбат кўнгилдагидек бўлгандан кейин, биз ҳам ўз вазифамизни аъло даражада бажаришга тиришардик. Ўша нашрда биздан аввал ишлаган ҳамкасбларимиз газета эгаларининг ўзига хос «антиқа» одати борлигини, яъни журналистларга катта-катта ойлик маош, қалам ҳақи ваъда қилиб, аввал бошда айтилган маошни тўлиқ тўлашларини, орадан бир неча ой ўтгач эса, «уч кундан кейин ойлик бўлади», «банк пул бермади», «фалон ташкилотда пулимиз бор, ҳисобимизга ўтказиб беришмаяпти» қабилидаги важ-корсонлар билан иш ҳақини тўлашни пайсалга солишларини, охир-оқибат ҳақини ололмаган журналистнинг ўзи «ўз хоҳишига кўра» ишдан кетишга мажбур бўлишини айтишган эди. Биз бунчалик бўлмаса керак, дея ўйлагандик. Ҳарқалай, республика матбуот оламида кўзга кўринган нашр бўлса...  Йўқ, орадан маълум муддат ўтгач, бизни огоҳлантирган ҳамкасбларимизнинг нечоғли ҳақ эканликлари аён бўлди. Нақорати: «Эрта-индин албатта пул бўлади, маошингизни берамиз, сиз кўнгилни бўлмай ишлайверинг» деган сўзлардан иборат «қўшиқ»ни нашр мутасаддилари нақ беш ой куйлашди. Кейин эса... меҳнатимизга аталган ҳақни ўтганлар руҳига «бағишлаб» қўя қолдик...
Бугунги фикрларимиз билан диёримиздаги ҳамма тадбиркорларни худбин, бойликпарастга чиқариш ниятимиз йўқ. Фақат  хусусий корхоналар раҳбарларининг қўл остидагиларга нисбатан эътиборли бўлишларини, уларнинг меҳнатини муносиб тақдирлаб, ҳолидан хабардор бўлиб туришларини астойдил истаётганимизни билдириб қўймоічимиз, холос.
...Ишчининг ҳам уволи бор!

Умида АЗИЗ

“ТАНСИҚ ТАОМЛАР СИЗГА МУНТАЗИР” ёхуд официант билан “ҳисоб”лашадиганлар учун

Подробности
Бўлим: Меҳнат

МАВЗУ УЧУН САВОЛ: Куним кўчада ўтгани учун турли ошхоналарда овқатланишимга тўғри келади. Баъзи ошхоналарда хизмат қиладиган официантларнинг ишидан кўнглим тўлмайди. Баъзилари жуда секин хизмат қилса, бошқаларининг қўпол муомаласидан еган овқатингиз ҳазм бўлмайди. Уларни ҳам кимдир ўқитиб, официантликка тайёрлаб, қўлига бирор ҳужжат берадими ёки кўчадан дуч келган одамни олиб келиб, ишлатаверишадими?
Бахтиёр Собиров,
Қарши шаҳри

Бугун қайси кўчага ёки одамлар билан гавжум ерга борманг, кетма-кет жойлашган тамаддихоналар, ресторан ва кафелар сизга "пешвоз чиқади". Айниқса, тушлик пайтида пештоқида “Тансиқ таомлар сизга мунтазир” деган ёзувли жойлардан беэътибор ўта олмайсиз. Хўш, ўша жойга кирдик ҳам, дейлик. У ерда бизни очиқ юз билан кутиб оладиган биринчи одам - ОФИЦИАНТ...

Официант (немисча “Offiziant” сўзидан олинган бўлиб, қадимда кельнер деб юритилган ва бу атама ҳам немисча “Kellner” сўзи асосида ташкил топган) — жамоатчилик овқатланиш  корхоналари, ресторан, қаҳвахоналарда хўрандаларга хизмат кўрсатувчи ходим маъносини билдиради.

ОФИЦИАНТ ҚАЕРДА ИШЛАЙДИ?
Аввало, шу саволга жавоб топайлик. Оддий ошхона ёки кичик тамаддихонада официант бўлмайди. Фақат у ерда оддийгина, стол устини тозаловчи одам, берган чойчақангизга қараб, сизга овқат олиб келиб бериши мумкин. Оддий тамаддихонада “официант” бўлса-да, биз хоҳлаган талабга жавоб бериши қийин. Аввало, у яхши муомала ва чиройли лутф эгаси, керак бўлса, шу даргоҳнинг барча таомлари ҳақида маълумот ва уларнинг қайси бири маъқуллиги ҳақида маслаҳат бера оладиган одам бўлиши керак. Шуни ёддан чиқармангки, таомнинг сифати ва тозалигига улар масъул эмас.
Йўл-йўлакай овқатланиб кетиладиган ошхона, қаҳвахоналарнинг аксариятида мижозларга асосан махсус маълумоти ва мутахассислиги бўлмаган ходимлар хизмат кўрсатади. Улар асосан тирикчилик важидан ишлаётган ёлланма ишчилардир. Мутахассис официантларни эса асосан нуфузли қаҳвахона ва ресторанларда учратиш мумкин.

У НИМАГА ЖАВОБ БЕРАДИ?
Кўпчиликда ушбу касб эгаларига нисбатан бироз салбий муносабат мавжуд. Бунинг асосий сабаби, бу касбда кўпроқ аёллар ишлаши, уларнинг ярим тунгача қаҳвахона ва барларда қолиб кетишлари-ю, турли феълли хўрандаларга қиладиган муомаласида, деб ўйлайдилар. Лекин жамоат жойларида овқатланаётганимизда ахлоқ чегарасидан чиқмасдан, эътиборимизни фақат таом сифатига қаратсак, ҳеч ким ўзига ортиқча гап орттирмасди.
Бир қарашда бизга осондек кўринган бу соҳада пул топиш жўн иш эмас, аслида. Яъни, елиб-югуриб хизмат қилаётган официантнинг юмуши фақат таомнома тутиб, егулик келтириш ва хисоб-китоб қилишдан иборатдек туюлса-да, унинг биз билмаган яна бир қанча вазифалари бор.

“МАДАНИЯТНИ КЎТАРИБ ЮРУВЧИ ИНСОНЛАР”
Акбар Умаров, Ўзбекистон Ошпазлар уюшмаси раиси
Хорижда официантларга “маданиятни кўтариб юрувчи инсонлар” деб таъриф беришади. Чунки улар қаршисидаги одамга аввало муомала, овқатланиш маданияти билан ўрнак бўлиб, керак бўлса сифатли овқатни танлаб ейиш учун тўғри маслаҳат бера оладиган бўлиши лозим.  Юртимизда ҳам официантликка касб миқёсида қаралиб, соҳага малакали мутахассислар тайёрланаётганлигига анча бўлди. Туризм касб-ҳунар коллежларида ташкил этилган “Меҳмонхона хўжалиги” бўлимларида официантлик йўналиши бўйича ўқитилади. Ўқувчилар ўқиш давомида юртимизнинг турли  ташкилотларида ишлаб чиқариш амалиётларини ўташади. Шунингдек, уларга чет тиллари ҳам мукаммал ўргатилади. Официантлардан ишда ўта тартиб-интизомли бўлиш, нозик дид ва билим талаб этилиб, уларга меҳмонлар олдида ўзини қандай тутиш, муомала маданияти мукаммал ўргатилади. Официант ресторан ҳамда мижоз ўртасида воситачи бўлиб,  ўзи ишлаётган жойнинг мавқеини кўтариш учун масъул ходим ҳисобланади.

ЯНА СОХТА ОФИЦИАНТЛАР ҲАҚИДА
Рўзғор юкини кўтарай, деб тирикчилик важидан “официант” бўлиб ишлаётганларни тушунса бўлар, лекин айрим ёшларимиз, хусусан, эрта-индин танлаган касби бўйича қўлига бошқа мутахассислик дипломини олай деб турган талабаларимиз ҳам вақтини ошхонада ўтказиб, “официант”лик қилиб юришганига нима дейсиз? Тўғри, пул топиб ўзини-ўзи эплагани яхши. Аммо ўқишга бормасдан, эрталабдан кечгача кафе, ресторанда ишлайдиган талабалар ҳам бор. Ўқишни ҳам, ишни ҳам ўз вақтида олиб борсалар мақсадга мувофиқ бўларди. Энг ачинарлиси, "Ишлаб пул топса, қорнини тўйғазиб, бизга оғирлиги тушмаса бўлгани-да", дейишдан тап тортмайдиганлар ота-оналар ҳам учрамоқда. Уларнинг бундай лоқайдлиги ва бепарволиги эртага ўзларига қимматга тушмасмикан?
Ошхоналарнинг тоза-покизалиги уларнинг хизматчиларига боғлиқ. Малакали, тажрибали ходимлар хизмат қилаётган жойларда тартиб-интизом ҳам, таомлар ҳам кўнгилдагидек бўлиши тайин. Ёлланган арзон ишчи кучидан фойдаланишни афзал биладиган ошхоналардан эса хайр-барака ҳам кўтарилиши тайин.

АЛДАСА, БИРИМИЗ ИККИ БЎЛМАЙДИ
Бизнинг ошхонада доимий ишлайдиган “официант”лар йўқ. Чунки бу ердан топадиган пул уларни қониқтирмайди. Алдаб, кассадан “уришса”, бизнинг ҳам биримиз икки бўлмайди. Ҳар хил феъл-атворли хўрандалар бор. Кимдир тайёр овқатни олдига олиб келиб бермаса, ошхонамизга кирмай қўйиши ҳам мумкин. Шу боис ёлланма “официант” ишлатишга мажбурмиз. Ҳозир энг арзон ишчи талаба бўлиб қолди. Уларни иш ўрнига расмийлаштиришнинг ҳожати йўқ. Меҳнат дафтарчаси сўрашмайди. Кунбай ёки соатбай иш ҳақи олишади. Кунлик даромад олиш уларнинг ўзига ҳам, менга ҳам маъқул.
Бекатдаги ошхона эгаси (исмини ошкор этмасликни сўради)

Очилган масала:
ТАНГАНИНГ БОШҚА ТОМОНИ
Малика Мазбудова, Халқаро ҳуқуқий ишлар бўйича адвокатлар ҳайъати аъзоси, юрист:
Балки, бу норасмий “официант”лар ойига ўртача икки-уч юз минг сўм даромад топиши мумкиндир. Бироқ, бундай ҳолат ана шу “ходим”нинг  келгуси фаолиятига салбий  таъсир кўрсатмайди, дегани эмас. Бир кун келиб касаллик варақаси, меҳнат ва туғруқ таътили, пенсия билан боғлиқ муаммолар келиб чиқишини бу "вақтинчалик" ходимлар тасаввур ҳам этишмайди. Чунки, уларни ишга олаётганда шахсини тасдиқловчи ҳужжат ёки диплом талаб қилинмайди. Шу билан бирга меҳнат шартномаси ҳам тузилмайди.

Билиб қўйган яхши
ҲИСОБ-КИТОБ ҚИЛГАНИНГИЗДА...
Официантлар учун кунлик ёки ҳафталик маош тайинланади. Хўрандалар томонидан эса фақат чойчақа берилади. Бу мажбурий эмас. Айрим ресторанларда буюртма берилган таомга 5 фоиздан 25 фоизгача хизмат ҳақи ҳам қўшиб ҳисобланади. Лекин бу маълумот таомномада кўрсатилган бўлиши шарт.

АГАР ТАОМ СИЗГА ЁҚМАСА...
Бунинг учун официант билан тортишишдан фойда йўқ. Олиб келинган таом сизга ёқмаса аввало унга тегмаслик керак. Ёки истеъмол қилиш жараёнида таомнинг сифатсиз эканини сезсангиз, дарҳол ресторан маъмури ва бош ошпазни чақиртиришингиз мумкин. Лекин ўзингизга ёқмаган таомнинг 30 фоизини истеъмол қилган бўлсангиз, ҳақ тўлашга мажбурсиз. Шундан сўнг сизга бошқа таом олиб келинади.

ОФИЦИАНТ ВА РЕСТОРАН ТАРИХИ
Официантлик энг қадимий касблардан ҳисобланиб, 6 минг йиллик тарихга эга. Қадимий Миср эқромларидаги фрескаларда фиръавнларнинг дастурхонига овқат элтаётган одамлар тасвирланган. Айнан шу инсонлар дастлабки официантлар бўлган.
Рестораннинг келиб чиқиши XVIII асрда яшаган франциялик пазанда Буланже фаолияти билан боғлиқ. Пазанда ўзига қарашли кичик бир ошхонани қайта таъмирлаб кенгайтиради, залга устига мармар тахталар қопланган столлар қўяди, ҳар бир стол атрофига тўрттадан юмшоқ ўриндиқлар жойлаштиради. Бу инсоният тарихидаги биринчи ресторан эди.
Илгари ўша ошхона ўртасида ғадир-будир тахтали узун стол турар, унга дастурхон ҳам солинмас, икки томонига қўйилган тахта ўриндиқларда одамлар бир-бирларига тирсаги билан тегиб, қисилиб ўтирганча овқатланар ёки тўнтарилган бочка устида овқатини еб кетаверар эдилар. Энди эса анча қулайлик яратилади. Ҳар бир ўриндиқ қаршисига биттадан ликопча,  санчқи ва  учи тўмтоқ пичоқ қўяди. Бундай пичоқ ишлатишни ҳам Буланже жорий қилган эди.

Биласизми?
Америкада 21 май – Миллий  официантлар куни деб эълон қилинган. Шу куни официантларга одатдагидан кўпроқ чойчақа қолдирилади. Шунингдек, Львов шаҳридаги Ресторан эгалари гильдияси ҳам 21 майни “Официантлар куни” деб эълон қилган.

Сарвар САФАРОВ тайёрлади

Кўп манзур бўлган мақолалар

Ҳозир сайтимизда 126 та меҳмон бор, сайт аъзолари эса йўқ

Зинонинг “замонавий” тури

Собиқ синфдошим. «Одноклассники.ру» сайтидан топиб олдим. Биз мактабда ўқиб юрган кезлармиз севишардик... Буни қаранг-ки, «одноклассники»дан топишганимизда, у мени ҳалиям севишини айтди. Муҳаббатимиз сўнмаган экан.

Оила, никоҳ, талоқ (фатволар)