Muslima.Uz

Майда иллат— катта фожиа

Подробности

Бўлим: Иллат

Табиат — ер юзидаги жамики тирик мавжудот учун муққаддас гўша ҳисобланади. Табиат уларни тўйдиради, кийдиради, иссиқ ва совуқдан асрайди. Ўз навбатида тирик мавжудот ҳам табиатга меҳр қўяди. Бу меҳр табиатни асраш, ундан оқилона фойдаланиш туйғуси билан уйғунлаша олсагина ҳақиқий саналади.  Биз «Табиатни севамиз» деб бонг урамиз, мавзуга оид тадбирларда иштирок этамиз, маърузалар тинглаймиз,  бироқ уни асраб-авайлаш ишига масъул эканлигимизни  ҳаммавақт ҳам ёдда тутавермаймиз.

Юракни ўртаган мавзу

Кўпқаватли уйларда яшайман. “Дом”имиз олдида  ахлат ташлайдиган бетон яшиклар бор. Қачон кўзингиз тушса ахлатлар бижғиб, пашшаю чивинлар айланиб-учиб юрган бўлади.
Энди ёзнинг жазирама кунларида “мусорка”нинг аҳволини тасаввур қилаверинг! Энг ачинарлиси, ахлат ташлайдиган ўша махсус жой шундоққина аҳоли яшайдиган кўпқаватли уй яқинида. Уч-тўрт кун оралатиб ахлат ташийдиган машина келади. Шу орада даҳанинг ярим аҳолиси эҳтиёжидан чиққан ахлат шу ерда тўпланади. Соҳа мутухассислари билан боғланиш илинжида шаҳар ободонлаштириш бошқармасига йўл олдик. Хўш, бу ташкилот мутассаддиларининг юқоридаги муаммо хусусидаги фикрлари қандай экан?
Тошкент шаҳар ободонлаштириш бошқармасини излаб йўлга тушдик. Аввалги жойидан бошқа ерга кўчган экан. Топиб бордик. Аммо идорадан қадам қўйганимиз ҳамоно, хонада ўтирган ёши каттароқ опахон мақсадимизни эшитиб, энсаларини тириштирдилар. Уларга атроф-муҳит тозалиги, ободонлиги, кўча-куй, бекатлардаги ахлат ташлайдиган махсус идишларнинг камлиги юзасидан мутассадди шахслар билан фикр алмашмоқчилигимизни айтгандик, опахон, улар билан суҳбатлашиш учун писмадон жойдан рухсат олишимиз кераклигини, ўша казо-казо жой рухсат бермаса, бу ташкилотдагилардан бир оғиз ҳам гап оломаслигимизни таъкид этиб, бизга оқ йўл тиладилар. Ҳа майли, ўзи шунақа ҳолатга тушишимизни билгандик, деб ортимизга қайтавердик. Йўл-йўлакай кўча ва хиёбонлар, кўпқаватли уйлар подъездлари олдида бетартиб сочилиб ётган салқин ичимликлардан бўшаган елим идишлар, сақич, музқаймоқ, шоколад ва бошқа ширинликларнинг ёрлиқлари, ҳатто қора елим халталардаги чиқиндилардан ташкил топган хунук манзаралар  таъбимизни хира қилди. Биз ободонлаштириш бошқармасидагилардан ранжисак, юртдошларимизнинг ўзлари атроф-муҳит, яшаётган ҳудудларининг тозалигига эътиборсиз эканлар. Боз устига кўп қаватли уйлар оралаб келаётсам, 8-9 ёшлар чамасидаги болакай уёқ-буёққа алангладида, қўлидаги ахлат тўлдирилган елим халтани подъезд эшиги тагига қолдириб уйига кириб кетаверди. Шу важдан атроф- муҳит ободонлиги, тозалик маданияти каби бугуннинг долзарб ва юракни ўртаган мавзуси юзасидан юртдошларимизнинг мулоҳазалари билан қизиқдик.
“Аввал ўзимиз ўрганиб, сўнг болаларимизни ўргатишимиз шарт ”
- дейди Қўқон "AVTOSANOAT KOMPONENT"МЧЖ Бош иқтисодчиси Нодир Шокиров мавзу хусусида муносабат билдира туриб. - Умуман олганда атроф- муҳит тозалигига риоя қилиш айни пайтнинг долзарб муаммоларидан бири  ҳисобланади. Ушбу муммонинг янада чуқур илдиз отиб кетмаслиги учун  энг аввало ўзимизни тозалик маданиятига ўргатишимиз шарт. Қолаверса, фарзандларимизга  жуда ёшлигидан бошлаб табиат, атроф-муҳитга  нисбатан оқилона муносабатда бўлишни  ўргатишимиз керак. Ўрни келганда ўзимни таъсирлантирган бир  мисолни келтириб ўтишлик жоиз деб билдим. Голландия давлатига спорт мусобақаларига иштирок этиш борган ҳамюртларимиз  у ердаги манзараларни томоша қилганча кўчаларда айланиб юриб,  ширинликдан бўшаган ёрлиқ қоғозни ерга ташлаб юборишади. Шу пайт рўпараларидан келаётган  жажжи қизалоқ  уни олиб ахлат ташлайдиган қутига  ташлайди.
Бу билан  айтмоқчиманки, биз катталар аввало атроф-муҳит тозалиги, табиатга бўлган муносабатни юксак маданият даражасига кўтаришимиз керак ва фарзандларимиз дунёқарашида ҳам бу нарсани шакллантира олишимиз даркор. Такрор айтаман, агар биз  табатга, атроф муҳитга нисбатан муносабатимизни тўғриласак, фарзандларимизга шунинг ўзи кифоя. Негаки, болага кўчага ахлат ташламаслик,  кўча ва хиёбонларга озиқ-овқатдан бўшаган  қоғоз ёрлиқлар ва пакетларни улоқтирмаслик ҳақида уқтира туриб, ўзимиз сигарета қолдиғи ёхуд пиво идишини тўғри келган ерга улоқтирсак, бола биздан қай бирини ўрганади —  жавраган куйи гапириб, ўзимиз амал қилмаган вайсашними ёки амалда кўрсатган ишимизними?..  
Ҳа, чиндан ҳам биз катталар фарзандларимиз учун бамисоли кўзгумиз. Улар бизда кўрганларини албатта ҳаётда яна ўзимизга қайтарадилар. Шундай экан, нега уларга чиқинди тўла халтани бераётиб, “бор буни секингина ҳовлига ташлаб кел” дейишга ёки уларнинг шундоқ кўз ўнгида ичимликлдардан бўшаган идиш, музқаймоқ қоғозларни тўғри келгна ерга улоқтиришдан уялмаймиз? Фарзандларимизга чиройли кийиниш, тил ўрганиш ваҳоказо маданиятларни ўргатамизу кези келганда энг зарур ҳисобланган, кишининг маънавий даражасини белгилайдиган умумжамоа жойларида тозаликка эътибор бериш қоидаларини ўргатишни хаёлдан фаромуш қиламиз. Тозалик аввало соғлик дегани. Фарзандларимизнинг соғлиги биз учун ҳар недан устун экан, нега уларга саломатликка салбий таъсир кўрсатадиган омиллларни вақтида тушунтирмаймиз.
-    Феълимиздаги бу иллат
Лоқайдлик ва бефарқлик-
-дейди Фарғона вилояти Ўзбекистон тумани электр таъминот корхонаси ходим Эркинжон Назаров.-   Кўчалар ва йўлларга, умуман дуч келган жойга ахлат ташлаб кетадиган одамларда инсонийлик хусусиятлари бормикан ўзи? Бежирим,ўзига ярашиқли кийимларни кийволиб, гўёки ўзларини маданиятли эканликларини кўрсатмоқчи бўлишади. Аммо қўлидаги автобус чиптаси ёки музқаймоқ қоғозини тўғри келган ерга улоқтириб юборишининг ўзиёқ унинг нақадар “маданият”лилигидан далолат беради, аслида.  
Биз қишлоқда яшаймиз. Тўғри, қишлоқда бировнинг дарвозаси тагига  ёки кўча бошига ахлат тўкиб кетишмайди, чунки бир қарич ернинг ҳам ўз эгаси бор. Лекин далаларда, одамларнинг уйи узоқроқ бўлган йўл бўйларига арава-арава ахлат, гўнг, чиқиндиларни ташлаб кетишади. Ўша йўлдан одамлар ўтади, болалар ўтиб мактаб-боғчасига боради. Бир пайтлари бувим раҳматли, йўлга тупуриш гуноҳ, деб бизга уқтирардилар. Бугунга келиб  йўлга ахлат тўкиб кетаётганларни кўриб ҳам ҳеч биримиз индамаяпмиз. Болаларимизга нима гуноҳ, нима савоблигини ўргатиш керак бўлган пайтда, биз ўзимиз билан ўзимиз оворамиз. Тўғрироғи,  майда иллатларга бепарволигимиз, фарзандлари тарбиясида улкан фожиаларни келтириб чиқиши мумкинлиги ҳеч биримизнинг хаёлимизга келмаяпти. Бу бир кун келиб ўзимизга қимматга тушиши тайин...
Бугуни кунда инсониятни хавф остида қолдираётган ҳодисалардан бири экологик вазият ҳисобланади. Жамиятнинг атроф-муҳит билан ўзаро бузилган алоқаси кенг жамоатчилик ўртасида катта ташвиш уйғотяпти.  Экологик вазият умумбашарий муаммо даражасига кўтарилиб, бу ҳалокатга қарши дунё афкор оммаси курашаётган бир пайтда, биз сигаретадан бўшаган қути, шоколад ёрлиғи ва пиво бутилкаларини кўча ва йўлларда, хиёбон ва истироҳат боғларида ташлаб кетиш билан ўзимизнинг муносиб “ҳисса”мизни қўшяпмиз. Гапирганда хижолат бўларкан киши. Аммо шу ножойиз ишга йўл қўяётгандачи, унда қандай ҳисни  кўнглилдан кечираркинмиз-а?..
Инсон ҳаёти ташқи муҳит билан чамбарчас боғлиқ. У ташқи муҳитнинг барча омиллари,  табиат ва жамиятнинг ҳар  томонлама  мужассам таъсири остида ишлайди.
Инсон дунёга келибдики, кўзи табиатни кўради, унинг сўлим бағрида ҳаёт кечиради. Шунинг учун ҳам табиат инсоннинг онасидир деймиз. Мулоҳаза қилинг биродар, онага гуноҳкор бўлиш, Аллоҳга исён қилиш демакдир. Хўш, табиат ҳам бизга она мисоли бўлса, унга нисбатан қилаётган ноҳақлигимиз, унинг неъматларига бераётган жавобимиз гуноҳи нечоғлик экан?..
Инсон табиатдан фақат завқланишни эмас, балки уни яхши тушунишни ҳам ўрганиши лозим.  Натижада, ўзлигини ҳис қилиб, табиатдан унга инсон бўлиш имконини берган «нарса»ни, яъни инсонга хос маданият ҳисларини топишга интилади. Демак, инсоний туйғулар табиатга меҳр билан қарашдан озиқ олади.
Табиат инсонда ватан туйғусини уйғотади. Шу билан бирга уни меҳнат ва жасоратга ундайди, жуда кўп туйғуларни камол топтиради ҳамда кўп нарсани талаб этади. Маданиятли, маънавий камол топган инсон учун ўз Ватани табиатини муҳофаза қилиш ҳаёти ва фаолиятининг узвий қисмига айланиб қолади. Ва пировардида ўз Ватанини севган, фарзандлари, шу юртда яшаётган ватандошлари тақдирига бефарқ бўлмаган одам тўғри келган ерга ахлат ташлаб кетавермайди. Негаки унга ёшлигидан, йўлда бир дона хас ётган бўлса, уни олиб, ҳеч кимга зарар қилмайдиган, кўзга ташланмайдиган жойга қўйиш уқтирилган бўлади ва табиат, атроф-муҳитга муносабат, ота-онасига бўлган муносабат даражасида экани қон-қонига сингдирилиб тарбияланган бўлади.

Поклик иймондандир

—    Ислом маданиятида мусулмонларнинг ўта покиза бўлиш билан бирга юксак дидли бўлиш ва атроф муҳитни ифлосламаслик ҳамда кишилар соғлигига зарар етказуви тасарруфлар қилмаслик уқтирилади. Чунки бундоқ ишлар турли хасталиклар тарқалишига сабаб бўлиши мумкин,- дейди диншунос-мутахассис Баҳодир Муҳаммадиев бу хусусида муносабатини билдирар экан.- Ислом дини таълимотида борлиқдаги ҳар бир яратилган нарсага нисбатан яхши муносабатда бўлиш, уларни авайлаб асраш, ортиқча исрофгарчиликка йўл қўймаслик алоҳида таъкидлангандир. Динда барча неъматлар Аллоҳ тамонидан яратилганлиги ва уларнинг ҳисоб китоби борлиги ва ҳар бир неъмат ҳақида одам фарзандидан сўралиши каби масъулиятлар инсон зиммасига юкланади. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Одамлар орасида шундай кимса ҳам борки… (Олдингиздан) кетганида ерда фитна-фасод, экин ва наслни ҳалок қилиш ишлари билан юради. Аллоҳ эса фитна фасодни (бузғунчиликни) ёқтирмайди» (Бақара, 204-205 оятлар). Тозалик, поклик ва саломатликни кундалик ҳаётимизнинг узвий бир қисмига айлантириб, Она заминга, Сувга ва бошқа жонли ва жонсиз мавжудотларга муносабатни янада яхшилаш ва атроф муҳитни покиза тутиш ҳам бизнинг иймонли эканимизга далолат қилади. Имом Муслим Абу Молик ал-Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Поклик иймоннинг ярмидир», дейдилар.
Мусулмонлар оммаси ичида эса «Поклик иймондандир» деган ҳикмат кенг тарқалган.

Сўнги сўз ўрнида

демоқчимизки,  шу Ватаннинг ҳар бир қарич ерини ўзига қадрли деб биладиган, аввало фитрати тоза, юксак маданиятли ва баркамол маънавиятли киши ўзи яшаб турган ҳудуднинг озодалигидан унга кўп манфаат борлигини ҳис қилади. Бу эса оёқ остида бетартиб сочилиб ётган семичка пўчоқлари, шамол  чирпиррак ўйнаётган музқаймоқ ёки ширинлик қоғозлари, ҳовли ва майдончаларда киши таъбини хира қилувчи елим халта тўла чиқинди ва хиёбонлардаги ям-яшил майсазор кўркига путур етказаётган салқин ичимликлардан бўшаган идишларнинг ахлат ташлайдиган махсус идишлардан жой олгани ва атроф-муҳитнинг янада ободлигига далолат қилади.
Ҳа айтмоқчи, мулоҳазаларимиз аввалида ахлат ташлайдиган жойларда чиқиндиларнинг кунлаб, баъзан ҳафталаб қолиб кетиши ҳақида гапирдик. Фикрларимиз охирида мутассадди ташкилотларнинг бу муаммога эътибор қаратишларини,  бекат ва истироҳат жойларида, кўча-хиёбонларда ахлат ташлайдиган махсус идишларни  кўпайтириш борасида ҳам би-и-и-и-ир бош қотиришларига астойдил умид боғлаб қоламиз.

Умида АЗИЗ

Ориятга ўқилган жаноза

Подробности

Бўлим: Иллат

Ё раб!
Ки эркак қандайин эркак,
юзида юзта ранг бўлса,
Ки у эр қандай эр, аҳли
аёлин ҳоли танг бўлса.
У қай зотки, оти эру сўзида
қуввати йўқдир,
Қизу ўғлин ҳузуринда
ибрату иззати йўқдир.
Гулни гулга, шерни шерга,
йигитни эрга ўхшатғил,
Ватаннинг эркагин тикла,
ўғли бор ерга ўхшатғил!

Онахон воиза Турсуной Содиқованинг шу сатрларини  ўқиганимда кўнглимда алланечук оғриқ симиллайди. Эркакларнинг тобора масъулияти унутилаётгани, мардлик ўзанидан олислаётгани ҳақида кўп ёзиляпти, гапириляпти.  Аммо бу ҳолат борган сари авж оляптики, сусаймаяпти. Эркакларнинг ўзини тутиши, кийиниши, гап-сўзи ва ҳаттоки қилиқлари ҳам аёлларга ўхшаб қоляпти.

Ота ўғил эмас, она ўғил!

Шарқда “Эркак оилада биринчи раҳбар” деган тамойил асосида бола тарбияланган. Ота - боболаримиз бу ақидага жиддий риоя қилганлар. Ўғил болага ёшлигидан қаттиқ талаб қўйилган. Унга оила, хонадон шаъни, ОРини ҳимоя қилиши шарт эканлиги ҳар онда эслатиб турилган. Оналар ўғил фарзандларга оталарининг рафторию сумбатини кўрсатиб, “Отангизга ўхшанг, ота ўғил бўлинг” деб фахр туйиб тарбия бериб келганлар. Бугунга келиб анчайин ўз қадр-қийматини йўқотган, ўлчовлари пасайган шарқона одобнинг мўрт ҳолига ачиниб кетади киши. Ўғил болаларда эркаклик шахди, шижоати, мардлик, журъат ва ғурур каби туйғулар йўқолиб кетмоқда. Нима учун деган савол атрофидаги жавоблар, унга асос қилиб кўрсатишга арзирли сабаблар кўп. Сабаб кўпу негадир бу ҳолдан оғринаётганлар кам наздимизда.
Аксарият эркаклар пул топиш илинжида ою йиллаб хотин, бола-чақасини ташлаб хорижга кетиб қолади. Улғайиб келаётган ўғил ҳаётда ўзига асқотиши мумкин бўлган феъл-атвор андозасини онадан ўрганади. Боғчага борадиган бўлади. Албатта боғчада “боғча ака” эмас, “боғча опа”лар қўлида тарбияланади. Ундан кейин мактаб. Ўзингизга маълум, мактабларда эркак ўқитувчиларни учратмай қолганимизга анча бўлди. Яна ўқитувчи аёллар... Вазият шундай бўлиб турган бир пайтда, ўғил болалар ўғил болага хос, эркакча тарбияни қаердан ўргансин, биродар?..
—    Турмуш ўртоғим сал нарсага хафа бўлиб аразлаб оладию, кунлаб гаплашмай юради,- дейди бир дугонам.- Мен юрагимда йиғилган гапларимни  айтиб-айтиб, енгиллаб оламан-да кек сақламай яна аввалгидек чиройли муомаламни қиламан. Улар арзимаган майда гап-сўзлардан фожеа ясаб, аразлаб юрадилар. Ҳайрон қоламан, эркак киши ҳам шунақа майдакаш, хотинфеъл бўлар экан-да. Шу феъллари сабаб эрим билан тил топишиш, келишиб яшаш муаммоларга сабаб бўляпти. Ўзлари мустақил қарор қабул қила олмайдилар. Бир иш бошлашдан аввал албатта қайнонамнинг этагига осиладилар. Ўғил болани бошидан мустақилликка ўргатиб тарбиялаш керак экан-да...
Мулоҳаза қилинса, она яккаҳокимлиги устувор бўлган хонадон ўғилларининг мустақил ҳаётга дадил одимлаши ҳам мушкул экан. Болалигидан она этагини қўйиб юбормай  улғайган ўғил болаларда мардлик, журъатлилик кўринмайди. Уларда иккиланиш, каловланиш ота тарбиясини олган ўғил болаларга нисбатан икки карра кўпроқ бўлади.

Йигитда ғурур бўлмаса...

—    Жияним бир қизни жуда қаттиқ яхши кўрарди. Нимадир бўлиб, бир жойда яхши кўрган қизини бошқа бир йигит билан гаплашиб турганини кўриб қолибди.- дейди бир аёл.- Шу-шу қиз билан оралари бузилиб кетди. Қиз вазият у ўйлагандек эмаслигини, шунчаки, курсдоши билан тўғри кўнгилда гаплашиб турганини айтиб минг узр сўрамасин, жияним узилган алоқаларни қайта боғламади. Ўзи қийналиб, озиб-тўзиб, сочлари тўкилиб кетса ҳам, қизнинг олдида мағрур қаддини эгиб, уни бошқа йигит билан гаплашиб турганини кечира олмади.  Тўғриси, унинг қийналиб кетганига юрагим оғриган бўлса-да, ғурурига, мардлигига роса ҳавасим келди. Қанийди жиянимга ўхшаган мард йигитлар кўпайса...
Юқоридаги ҳолатни эшитиб энтикиб кетдим. Орамизда битта-иккита бўлса ҳам, шундай ориятли йигитларни учратиш мумкин экан. Аммо таассуфки, улар жуда озчиликни ташкил этади. Кўнгилдаги дард шундан.
Бир пайтлари қиз бола кўча-куйда бегона йигит билан шунчаки, у синфдоши бўладими, курсдошими, ёхуд бирор қариндошига тегишли бўладими, умуман қарама-қарши жинс вакили билан гаплашаётганини бирор йигит кўриб қолса, ўша қизга ҳеч ким яқин бормасди. Ҳозир эса тамоман акс ҳол: “юрадиган”  йигити ташлаб кетган қизнинг атрофида камида беш-ўнта йигит парвона бўлади. “Бўш” қолганмиш. Жуда “танти”роғи уйланишдан ҳам тоймайди, баъзида. Кейин кўкрак кериб, ҳалиги қизни ташлаб кетган йигитнинг олдидан истеҳзо билан ўтиб кетишади: “Кўриб қўй, сеники бўлмаган қизга эришдим!..” 
Э, воҳ... Ориятнинг ўлими — йигитликнинг ўлими-ку, биродар! Нега фарзандларимиз маънавий дунёсидаги бу хил саёзликдан ташвишга тушмаяпмиз? Кун келиб ҳолимизга маймунлар йиғлашидан нега чўчимаяпмиз?!..

“Ҳаммаси эркаклар учун!”

Элимизда ҳазиломуз бир ҳикмат бор: “Эркак киши маймундан сал фарқ қилса бўлди”. Чиндан ҳам эркак киши учун ҳусн, кўрк-чирой нимага керак? Эркакнинг виқори, салобати ва албатта меъёрида жаҳли бўлгани яхши-да. Аммо бугунга келиб бу ибора ҳам кучини йўқотиб боряпти. Ҳозир кийим-кечак савдоси билан шуғулланадиган тадбиркорлар ёппасига эркакларни гўзаллаштириш билан овора бўлиб қоляптилар. Қайси куни бозорга тушган жамоадошимиз фиғони фалак бўлиб қайтди:
—    Тавба-ей, нима бало охирзамон яқин қолганга ўхшайди, шекилли?! Бозорнинг қай бурчакига кўзингиз тушмасин, ҳаммасида эркаклар кийим-кечаги! Қаерга борманг, қайси растани кузатманг, деярли етмиш фоизи эркаклар кийимини ташкил қилади. Эркаклар ҳам чиройли кийиниб, ўзларини бозорга солишни ўрганибдилар, чоғи.
—    Ҳаммасидан ҳам тор, ёпишиб турадиган, белдан пастга илдириб қўядиган шимларни айтмайсизми?- дейди яна бир ҳамкасбимиз суҳбатга қўшилиб.- Шунақанги кийимларни кўрсам, энсам қотиб, жаҳлим чиқади. Интернет сайтларининг бирида ёзилишича, унақанги “нозик”  шимлар европада жинсий томондан нуқсони бор “ҳалигидақа” йигитлар учун мўлжалланган экан. Бизда эса уларни “замонавий” йигитлар кияяпти. Бу кетишда Худо кўрсатмасин, бизда ҳам жинсини ўзгартиришни хоҳлаб қоладиган йигитлар пайдо бўлиб қоладиёв...
Ана шунақа, ҳар қандай улкан фожианинг асл ўзаги эътибордан четда қолган майда-чуйда иллатдан иборат, биродар. Атрофимизда ундай иллатлар озмунчани ташкил қилмайди. Биз эса ўзимиз билан ўзимиз оворамиз. “Демократия бўлса, хоҳлаганидек кияди, хоҳлаганидек юради-да. Бунга ортиқча ваҳимали тус беришнинг нима кераги бор” дейдиганлар ҳам топилиб қолади. Кечирасизу, сиз шундай ўйлаётган бўлсангиз, қаттиқ янглишибсиз!  Либoс - миллaтнинг мaдaният бeлгиси, мaънaвият тимсoли, қaдриятнинг бир кўриниши. Либосга, кийимга эътиборсизлик, ёхуд кўр-кўрона аллақайси таг-туги номаълум халқнинг уст-бошига ҳавас билан кийиниш ҳам орият таназзулининг бир аломатидир.

“... Мен ғарибни битта ўп!”

Кейинги бир-икки ой ичида радио ва телеканалларда эл орасида анча обрў ва нуфузга эга бўлган машҳур ҳофизимизнинг таниқли шоирларимиздан бирининг қаламига мансуб сатрлар билан куйланувчи қўшиғи шлягерга айланди.
“Зир югурган ортингда
Шаҳзодалар жуда кўп.
Кел, ўшалар олдида
Мен ғарибни битта ўп!”
Ўзини ўзбек деб билган киши мисраларга эътибор берган заҳоти, ичидан ижирғаниб қўяди: “Қайси  эркак ўзини ташлаб кетган маъшуқасидан марҳамат кутиб, боз устига йиғлаб ундан бўса тиланар экан?!”
—    Шундоқ ҳам йигитлар бўш-баёвлашиб, латтага ўхшаб қоляпти,- дейди бир опахон қўшиқдан оғринганини гапира туриб,- шоиру ҳофизларнинг, эл назаридаги кишиларнинг халққа таъсири кучлироқ бўлади. Улар ёшларни мардликка, ҳар қандай ҳолатда ҳам ғурурни устун қўйишга чорлайдиган шеърлар ёзиши, куй-қўшиқлар куйлаши керак-ку! Эл назаридаги кишилар бундай сийқа муҳаббат тарғибидан хижолат тортишса бўларди...
Халқнинг маънавий дунёси энди шаклланиб бораётган қатлами -ёшлар ҳисобланади. Ёшлар эса асосан, санъаткорларга интилиб, улар кийган либосларга, улар томонидан ижро этиладиган қўшиқ ёки ролларга тақлид қилишни хуш кўришади.  Санъат оламидаги юрдошларимиз масаланинг ана шу жиҳатини ҳисобга олган ҳолда ижодий фаолият билан шуғулланганлари маъқулмикан, деб ўйланиб қолади киши.

Оталарни нотавон кўрсатманг!

Юқоридаги тумтароқ, маънавий саёз тарғибларни кино-театр соҳасида ҳам деярли ҳар томошада учратиш мумкин. Элимизнинг севимли актрисалари ва актёрлари ҳеч тап тортмай оилада ота ўрни заифлигини, отанинг гапи сариқ чақалик аҳамиятга эга эмаслигини “тараннум” этишдан ҳали бери тўхташ ниятида эмасга ўхшайдилар.
Ўзбек халқида отанинг бир оғиз гапи ҳукм ўрнида янграб келган. Ота томонидан айтилган охирги сўз — ҳал қилув қарори ҳисобланган. Замонамизга келиб эса, фармонбардорлик тамоман она қўлига ўтиб қолди! Оиласида ота ўрни, ота ҳурмати бўлмаган ўғилдан эса орият ва ғурур кутиш ақлга сиғмайди. Афсуски, ундайларда журъат, бошлаган ишига шахдам қадамлар билан киришиш ҳам кўринмайди. Энг оғири — отаси нотавон йигитларга нисбатан ишонч билан ёндашиб бўлмайди. Ундайлар на ваъдага вафони ва на йигитлик лафзини биладилар. Башарти, оғир вазиятларга дуч келиб қолишса, ён-веридагиларни осонгина ташлаб, бехавотир йўлдан кетаверишади. Демак, ўзингиз мулоаҳаза қилаверинг биродар, бўш-баёв йигитлар ҳам қизларнинг ва ҳам жамиятнинг шўришидир!

Хотинча гап

Қайси куни бозорда айланиб юриб, икки тадбиркор дугонанинг гап-сўзи қулоғимга чалиниб қолди:
—    Ўртоқ, пулингни икки ойда  қилиб бераман, дегандинг. Учинчи ой кетяпти ҳам, ҳали-вери қайтарай демаяпсан. Буёқда мавсум ҳам бошланди, “оборот”га пул керак бўляпти,- деди биттаси. Иккинчиси хижолатлик билан:
—    Шу опкелган молим ўтгани заҳоти сенинг пулингни қилиб бераман. Ўзи олдингда жуда хижолатли бўлиб турибман, айтган вақтимда қайтаролмаганим, ваъдамни бажармаганим учун кўзингга кўринишга ҳам уяламан,- деди.
—    Қара-да, эркакка ўхшаб қоляпсан тобора! Бугун-эрта қилиб, ваъдангни чўзиб юрибсан. Эркак бўлма-да, ўртоқжон, хотинча гапни гапир менга!..
Хоҳ ишонинг, хоҳ ишонманг бу қисқа суҳбатдан кулишни ҳам, куйишни ҳам билмай тош қотиб қолдим. Ҳурматли эркакларимиз шу ҳолга тушиб қолганларидан ҳеч ор қилармикинлар?! Орият, ғурур, мардликнинг бўғзига пичоқ тортилаётгани эркакларимиз ҳамиятларида жиндак бўлса ҳам оғриқ уйғотармикин? Қайсики юртнинг эркаги номардлик тўнини эгнига илмоқликдан ор қилмаса, қайсики юртнинг ўғли номуссизликни кулфат деб билмаса, ул ер маънавий таназзул қутқусидан афтода бўлиши аниқ. Ва яна шу аниқки, ОРсизликдан ор қилмайдиган эрларнинг ўз юриш-туришидан уялмаслиги, ғурури топталиб турганда индамай томошабин бўлиб туриши — маънавий қиёматнинг кўринишларидандир.
Отам, оғам, иним, жон-жигар, қондошим, юртдошимсиз, биродар, феълингиздаги бу шармисорликдан тезроқ халос бўлинг! Йўқса, биз бояқиш аёлларнинг шўримизга шўрва тўкилиши муқаррар!

“Ана ўша эркак эрур!”

Кишининг юриш-туриши, феъл-атвори, одобу ахлоқи унинг маънавий дунёсининг нечоғлиқ эканини кўрсатади. Йигитки аҳдига вафо қилмадими, номусини, шаънини ҳимоя қилмадими, орини, ғурурини нафсининг хоҳишига бой бердими демак, унинг маънавий дунёси ўпирилиб кетяпти экан. Бу ҳолга катталар — ота-она, маҳалла - куй, қариндош-уруғ, ўқитувчи-мураббийлар парво қилмаяптими демак, лоқайдлик оқибатида бу иллатлар фожиа келтириб чиқармаслигига ҳеч ким кафолат бермайди.
“Барчамизга аён бўлиши керакки, қаердаки бепарволик ва лоқайдлик ҳукм сурса, энг долзарб масалалар ўзибўларчиликка ташлаб қўйилса, ўша ерда маънавият энг ожиз ва энг заиф нуқтага айланади. Ва аксинча — қаерда ҳушёрлик ва жонкуярлик, юксак ақл-идрок ва тафакукур ҳукмрон бўлса, ўша ерда маънавият қудратли кучга айланади”, дейди Президентимиз “Юксак маънавият — енгилмас куч” асарида. Эътиборли бўлинг, биродар, ўсиб келаётган ёш авлод қалбида миллий маънавиятимиз, ўзлигимизга дахл қилгувчи ёт ғоялар биқиниб олмасидан, уларни ҳақиқий ўзбек фарзанди этиб тарбиялайлик.
Авар шоири Расул Ҳамзатов айтмоқчи:
... Кимки экан марду жасур
Элни дебон жонин узур,-
Ана ўша эркак эрур!
Кимки виждонни шоҳ билур,
Виждонсиздан ор қилур,-
Ана ўша эркак эрур!
Ўзбек элининг ўғлону йигитларини кўрганлар “Ана шу эркак эрур” деб ҳавас билан эътироф этишса, сизу бизнинг бахтимиз кулгани шу! Нима дедингиз?

Умида АЗИЗ