Muslima.Uz

Қарз қиёматга қолмасин

Подробности

Бўлим: Муносабат

Бугун меҳмон айтиб қўйгансиз. Ишдан шошилиб келдингиз, овқатга уннадингиз. Ана холос! Шу ҳам иш бўлдию, туз тугабди. Ғизиллаб дўконга чиқиб келай десангиз, вақтни қизғанасиз. Осони — қўни-қўшнингиз. «Ён қўшни — жон қўшни», «Қийин кунда қўшнидан», деб бежиз айтишмаган машойихлар. Шундай кейин пиёлачани олиб, қўшнининг эшигини қоқасиз…
Насиб бўлса, эртагаёқ олган қарзингизни чиройли қиилб қайтарасиз. Аммо, қўшничилик-да, шу ҳам матоҳ бўптими, дейдиганлар ҳам йўқ эмас. Бу гап ҳам тўғри. Лекин инсонни кичик нарсаларга муносабати унинг катта нарсаларга муносабатини белгилайди. Шундай экан, олган нарсамиз тугмами, туями, нима бўлса ҳам қарз ҳисобланади. Қарзнинг катта-кичиги йўқ.

Раъно РАҲМОНБЕРДИ қизи,
«Руҳ манзаралари» китобидан

Азалий қадриятларга хос

Подробности

Бўлим: Муносабат

Никоҳ шартномаси эр-хотин ўртасидаги ўзаро муносабатларни  ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиб, оила барқарорлигини таъминлайдиган ҳужжатдир. Қолаверса, бундай шартномани тузган эр-хотин ўзи ва турмуш ўртоғининг мулки ҳақида тушунчага эга бўлиб, онгли равишда оилани мустаҳкамлашга интилади.
Никоҳ шартнома тузиш зарурлиги Оила кодексига киритилган. Аммо никоҳланувчи шахслар бу ҳужжатга қанчалик аҳамият беришаётир?
Баъзи ёшларимизнинг никоҳ шартномаси тузиш масаласидаги фикри билан қизиққанимизда, «Мен ажрашиш учун оила қурмаяпман!» деган жавобни эшитамиз. Аммо никоҳ шартномасига эр-хотин ажрашгандан кейин керак бўладиган ҳужжат сифатида қараш тўғри эмас. Бу шартномага фақат мулкий-ҳуқуқий маънодаги шартлар киритилади. Эътибор берсак, оилавий келишмовчиликлар юз берган пайтда, асосан келинлар фарзандлари билан яшаш жойидан ҳайдалиб, кўчада қолиб кетишига гувоҳ бўламиз. Никоҳ шартномаси тузилиб, лоақал келиннинг рўйхатга ўтиш, яшаш жойидан фойдаланиш масаласи ҳал бўлганда эди, эҳтимол кўп оилалар барбод бўлишдан асраб қолинарди.
Хуллас, никоҳ шартномаси нафақат бугун, балки азалий қадриятларимизда ҳам мавжуд бўлиб, никоҳланаётган аёл учун маҳр бериш демакдир. Бу билан динимиз аёллар ҳуқуқини ҳам мулкий, ҳам маънан ҳимоя қилган.
Миллий қонунчилигимизда никоҳ шартномаси деган ҳуқуқий ҳужжатнинг пайдо бўлиш никоҳ муносабатларини тартибга солишда алоҳида аҳамиятга эга. Оила кодексининг 29-моддасига биноан, никоҳ шартномаси — никоҳланувчи шахсларнинг никоҳда бўлган даврда ёхуд эр ва хотин никоҳдан ажралган тақдирда, уларнинг мулкий ҳуқуқ ҳамда мажбуриятларини белгиловчи келишувдир.
Дарҳақиқат, оила ҳуқуқий асосларининг узвий бир қисми н икоҳ шартномаси, никоҳнинг расмий қайд этилиши, унда иштирок этаётган йигит ва қизнинг шахсий ҳамда мулкий ҳуқуқларини юзага келтиради. Эр ва хотиннинг никоҳгача ўзига тегишли бўлган мол-мулки, шунингдек, улардан ҳар бирининг никоҳ давомида ҳадя, мерос тариқасида ёки бошқа битимлар асосида олган мол-мулки фақат ўзининг мулки ҳисобланади. Шу маънода эр-хотиннинг умумий мулки эса уларнинг никоҳ давомида орттирган, шунингдек, никоҳ қайд этилгунга қадар умумий маблағлари ҳисобига олинган буюм ёки бошқа нарсалари бўлиши мумкин. Буларнинг барчаси никоҳ шартномасида акс эттирилса, оила аъзоларининг мулкий ҳуқуқлари таъминланиб, ўзаро низолар чиқишининг олди олинади.
Никоҳ шартномасининг афзаллик жиҳати шундаки, у ўзида нафақат эр-хотиннинг мол-мулкини вужудга келтириш ёки унинг ҳуқуқий тартибини ўзгартириш, шу билан бирга, эр-хотиннинг бир-бирига моддий таъминот беришини тартибга солади. Никоҳ шартномаси аввало, оилаларнинг барқарорлигини таъминлаш, оилавий муносабатларни яхшилаш, оилада ўзаро низолар келиб чиққан тақдирда уларни қонунан ҳал этишга қаратилгандир.

Дилноза ЗУЛУНОВА,
Тошкент шаҳар адлия бошқармаси
марказлаштирилган ФҲДЁ архиви мудираси 

Сўкиш — сўкилиш демакдир

Подробности

Бўлим: Муносабат

Биз ҳазил ҳузулсиз, ростакамига XXI асрга қадам қўйиб яшай бошладик. Бу дегани худди фан-техника ривожланиб, ҳамма томонлама замонавий технология билан муомала қилиб яшаётганимиз сингари ахлоқ ва одобда ҳам аввалда ўтган салбий ҳолатларни танқидий ўрганиб, тўғри хулосалар чиқариб, кейинги ижобий натижаларни ўзимизга сингдириб яшашимиз лозим деганидир. Жоҳил ва авом инсонлар тоифасининг жоҳилий одатлари билан яшаш энди БИЗга тўғри келмайди. Фаразан жоҳилий одатлар олдинги аср XX асрда қолиб кетган деб ҳисоблашимиз лозим. Чунки у ўз номи билан XX аср эди. Чунки у асрда инсон маймундан келиб чиққан, деган бўхтаннамо таълимотлар ҳукм сурар эди. Мажозан олганда, инсонлар ёмон одатга амал қилиб қўйса, «Ҳее, унинг аждоди маймун эди-да!», деб қўл силкиб кетишга шароит бор эди. Энди эса ҳали-ҳамон ўқув юртларида ўтиладиган дарсликларда ўша ҲАЗРАТИ ИНСОНга туҳмат бўлиб ёғилган таълимотлар «Инсон маймундан келиб чиққан» деган қолипда ўрин эгаллаб турган бўлса ҳам, бош бобомиз Ҳазрати Одам алайҳиссалом, бош момомиз Ҳазрати Ҳавво алайҳиссалом эканликлари аллақачон мутлақ ҳақиқат сифатида қабул қилинган XXI асрда яшаяпмиз. Энди БИЗнинг ўша эски қолипларда қолиб кетишимиз ҳеч ҳам соғлом ақлга тўғри келмайди. Агар БИЗ ўзимизни ҳозирги яшаётган кунимизда ўнглаб олмасак, эртанги кунда келажак авлодлар олдида уялиб қолишимиз аниқ. Бу гапни китобий гап деб, эътиборсиз ташлаб қўймаслик керак. Чунки «Вақт кескир қиличдир» деган мақол бор. Бой берилган бирон дақиқани ҳам қайтариб бўлмаслигини ҳамма яхши тушунади. Эртага бугунги кунга қайтишнинг ҳеч иложи йўқ. Эртанги авлод ҳам бирдан осомндан тушиб қолмайди. Бинобарин, бугунги ёшлар ҳам бемалол собиқ Иттифоқ давридаги аждодларини танқид қилиб, керакли хулосани чиқаряптилар. Шуни ҳисобга олганда, ҳозир имконнинг борида отни қамчилаш керак.
Демак, келишиб олдикки, ахлоқ ва одобга оид камчиликларни тузатиш даврига етиб келганимизга анча бўлди. Ана шундай ўзимизга ярашмай турган нуқсонларимиздан бири, шубҳасиз, сўкиш ва сўкинишдир. Уялиш ҳамда афсусланиш ҳисси билан тан оламизки, ёшларимиз ҳам, катталаримиз ҳам, ҳатто, турли идораларда ишлайдиган акахонларимиз, ҳаттоки, аёл ва қизларимизнинг кўпчилиги бемалол ва тортинмасдан жамоат жойида ҳам, ёлғиз қолганда ҳам сўкиниб гапиришади. Агар бирор кишидан сўкишдан нима фойда борлиги сўралса, ҳеч иккиланмасдан фойдасиз нарсалигини айтади. Кулгили, тўғрими? Фойдасиз сўзлар учун тилни ифлос қилгандан кўра яхши сўзларга ишлатилса, инсоннинг дили ёришади. Ёришган дил билан яшаш қандай ҳам яхши?! «Бировни сўккан киши ўзини сўккан бўлади» мазмунидаги ҳадиси шариф бор. Нимагаки, сўкишни эшитган одам жим турмайди, иложини топса, сўккан кишини икки-уч баравар ортиқроқ шарманда қилиб сўкади. Шу тариқа биринчи одам ўзини сўктирган бўлади. Яъни айланма натижа билан ўзини ўзи сўккан бўлиб чиқади. Агар сўкмаганда эди, сўкилмас ҳам эди.
Сўкишнинг йўналиши энг аввал инсонни дунёга келтирган ОНАга бориб «ёпишади». Чунки ОНА «айбдор»да! Чунки шу ОНА туғмаганда ўша сўкишнинг эгаси бу дунёга келмас эди. «Мантиқли жазо», шундайми?! Алам қилсин ўша сўкишни бошлаб, сўкилиб қолганга! Ўшаларнинг тоифасида бўлиб қолишдан Худо сақласин. Токи ҳар биримиз «Ундайлардан бўлиб қолмаганимга шукр!» дея олайлик.
Қандай қилиб аёлни сўкиш мумкин?! Уларни сўкиш мумкин эмас, хоҳ қариндош бўлсин, хоҳ бегона! Абдулла Ориповнинг оналарга бағишланган бир шеърида мана бундай қаттиқ сўз бор:
Инсон атаб бўлмас ҳеч бир, ҳеч маҳал
Аёлни танимас такаббур бошни,
Ундайин юлдузнниг сўнгани афлаз,
Агар тан олмаса сендек қуёшни!
Демак, аёлларни сўкиб бўлмайди. Мабодаки, ёмон феълли аёллар ёки қизларга дуч келиб қолинса, уларга инсоф тилаб, секин узоқлашилади, мисоли ҳураётган итдан узоқлашилгандек ўз йўлига қараб кетилаверади. Акс ҳолда ўзининг обрўси яхшилаб тўкилишидан бошқа нарсага эришилмайди. Албатта, ҳар ким ўзича йўл тутади, бу айтилганлар эса холис тавсиядир. Бинобарин, эркакларни ҳам сўкиб бўлмайди. Чунки ҳалигина айтилганидек ўша сўкилган эркак қўлидан келса, яхшилаб жавоб қайтаради, агар сўкишнинг уддасидан чиқа олмаса, ичида сўкиб кетади, натижада сўккан киши ўзини ўзи сўктирган, сўкилган бўлади.
Бир русча газетада сўкиш ҳақида латифа ўқиган эдим. Унда айтилишича, Америкадаги мактаб ўқувчилари дам оладиган лагерлардан бирига бир рус боласи бориб қолибди. Унга пул зарур бўлиб қолган экан, бир эълон ёзиб қўйибди: «Русча сўкишни ўрганишнинг нархи 5 доллар бўлди. Иван.» Озгина фурсат ичида лагерда русча сўкмайдиган бирор киши қолмабди.
Аввал бошланиши қандай бўлганини ҳеч ким айтиб беролмайди-ю, миллионлаб одамларнинг оғзида ҳар хил турдаги ўрисча сўкишлар доимо ишлатилиб туради. Янаям қизиғи шуки, шу ўрисча сўкишнинг «уйини куйдирадиган»ларнинг тўқсон фоизи нима деб сўкаётганини ўзи ҳам билмайди. Агар ана шу сўкишларининг маъносини билганларида, эҳтимол, тилларини булғашмаган бўлармиди?!
Бошқа халқлар ёки давлатларни билмадим-у, аммо бизнинг халқимиз ёрқин келажак сари ишонч билан интилаётганлардан бўлгани учун сўкиш, ахлоқсизлик, бузуқчилик каби салбий ҳолатлар бизнинг шаънимизга ҳеч ҳам тўғри келмайди. Агар мазкур манфий ҳолатлар сақланиб қолса, мақсадимизга эришишимиз салгина қийин кечадиганга ўхшайди, гўё.

Бахтиёр МУҲАММАДАМИН

Фикру ўйларимиз ҳам ибодатдами?

Подробности

Бўлим: Муносабат

Ҳайит айёмлари инсонлар ўртасидаги меҳр-оқибат мустаҳкамлигининг амалий намунаси саналади. Ҳайит айёмларини байрам қилишдан муддао нафақат кўнгилхушлик, ўйин-кулгу, балки хайрли амалларни бажариб савоб топиш учун ҳам қулай пайт саналади. Эҳтиёжмандлар, боқувчисиз қолганлар, мискин бечоралар ҳолидан хабар олинади, моддий-маънавий ёрдам билан ярим кўнгиллар шод қилинади.