Muslima.Uz

Мустақил бўлган яхшими ёки тобеми?

Подробности

Бўлим: Муносабат

Оилавий муаммоларни тадқиқ қилган мутахассис сифатида айтишим мумкинки, тўлақонли оила икки томоннинг мустақил шахсияти ва бир-биридан алоҳида ўзлигини тан олиш асосида яратилади. Ҳақиқий муҳаббат шундай оилаларда барқарор бўлади. Руҳиятнинг соғлом бўлиши, шахсиятлар камоли шундай оилаларда таъмин этилади.

БОҒЛИҚЛИК ҲАМ ЗАРУР

Кай даражада бўлса хам, боғлиқлик севгига асосланган оилаларнинг тамал тошидир. Қаттиқ боғлиқлик муваффақиятли муносабатлар кафолати эмас, аммо оила бардавомлигини таъминлашда муҳим ўрин тутади. Зотан севги бор жойда боғлиқлик бор.

Эр-хотин бир-бирига боғлиқ, содиқ, ишонувчан бўлиши шарт. Аммо боғлиқлик баъзида карамликка айланиб кетиши ҳам мумкин.

БОҒЛИҚЛИК ТОБЕЛИККА АЙЛАНСА

Ойхон олийгоҳни эндигина тугатган эди. 3 йил олдин курсдоши Аслига унаштирилган эди. Бир-бирларини шунчалик севар эдилар-ки, кўришмасдан туролмас эдилар. Асли ишга жойлашди. Ойхоннинг унга қапчалар боғланиб колганлигини шунда яна ҳам аниқрок билинди. Ойхон тинимсиз Аслига қўнғироқ қилар эди. Рашк ва шубҳалар Ойхонни кемирар эди. Аслини тергар, кимлар билан учрашганини сўрарди. Қилаётган ишларидан кўнгли тўлмасди. Нега бундай қилаётганини Аслига айтмас ҳам эди. Охири шифокорга мурожаат қилишга мажбур бўлганди.

Унга бир ҳафталик муддат белгиладим. Аслига телефон қилмаслигини сўрадим. Иккинчи куни қабулимга келди. Биринчи куни тўрт марта қўнғироқ қилибди. Иккинчи куни “Чидолмайман” деб арзи ҳол қилди.

Шундай мижозларимдан яна бири Айфер хоним ўзини ўлдиришга ҳаракат қилган эди. У бир кути тинчлантирувчи дорини бир йўла ичган, шифокорларнинг муолажалаларидан сўнг ўзига келган эди. Жонга қасд қилишнинг асосида руҳий муаммолар ётишини назарда тутилиб касалхонага келтирилган эди. “Яшашни истамайман, - дер эди у, - қайлигим узукни улоқтирди, усиз яшай олмайман. Уни шу қадар севаман-ки...”.

Ойхон ва Ойфарга “Янглишасиз, аслида сиз қайлиғингизни севмайсиз” дедим. Ойхон индамади, Ойфар ранжиди. “Нима демоқчисиз? Ҳозиргина усиз яшай олмаслигимни айтдим-ку!”. Гапларимни изоҳлашга мажбур бўлдим: - “Сиз таърифлаган нарса эҳтиёжингиз бўлса, сиз ўзини идора этолмайдиган, ўша кишига ёпишиб, жонидан тўйдирадиган текинхўрсиз. Бундай муносабатда танлаш ва мустақиллик йўқ. Бу севги эмас, мажбурият. Севги эса эркин ирода билан қилинган танловдир. Икки инсон бир-бирини фақат алоҳида (мустақил) яшашга кодир бўлгани холда бирга яшашни афзал кўрган пайтда севиши мумкин. Айтайлик, сиз бу йигит билан ажрашиб кетдингиз, бошқасига унаштирилдингиз. Ишонинг, шу ҳолат яна такрорланади. Муаммо сизнинг шахсиятингизда”.

ТОБЕЛИК НИМА?

Қарамлик инсоннинг ўзини мустақил хис эта олмаслиги, вазифаларини ўринлата олмаслигидир. Жисмонан соғлом кишиларда қарамлик паталогик холат, яъни касалликдир. Бу руҳий номуносибликдан дарак беради.

ТОБЕЛИК МУҲТОЖЛИКДАН ФАРҚЛАНАДИ

Ҳаммамиз ҳам бошқаларга озми-кўпми боғланган ва муҳтожмиз. Чунки ўзимиз алоҳида яшай олмаймиз. Инсонликнинг талаби ҳам шу. Ҳаммамиз ҳам бизга эътибор кўрсатилишини, болаларга қилингандек парваришни, ҳеч нарса қилмасак ҳам бизни боқишларини, манфаатларимизни биздан кўра кўпроқ ҳимоя қилишларини орзу қиламиз. Ҳар қачон кучли, масъулиятли бўлсак ҳам шу туйғулар бизни гоҳо асир қилади. Ҳар биримиз, неча ёшда бўлишимиздан қатъий назар, ҳаётимизнинг зийнати бўлган ота-онамиз ёки улардек меҳрибонимиз бўлишини истаймиз. Кўпчилигимиз учун бу туйғулар ҳаётимизни бошқариш ва ўзлигимизни намоён қилишга ундовчи кучдир. Аммо инсоннинг доимо фақат шу туйғулар етовида қолиши руҳий номуносибликдан даракдир.

ТОБЕ ИНСОНЛАР КИМЛАР?

• Бундай кишилар севилишни шундай орзу қиладилар-ки, бошқаларни севишга кучлари қолмади. Гўёки ичларида бир бўшлиқ, тубсиз қудуқ бор-у уни бутун (тўла) ҳис қила олмайдилар. Нималардир етмаётгандек, алланарсалардан маҳрум бўлгандек сезадилар ўзларини. Ёлғизликка чидай олмайдилар.
• Бу кишиларнинг муносабатлари мустаҳкамдек кўринса-да, аслида омонатдир. Улар бошқаларга эҳтиёж сезганларида шу эҳтиёжни дарҳол қондиришни истайдилар, кечиктиришга тоқатлари етмайди.

19 ёшли Севим ўқимишли, хушрўй қиз эди. Маҳалладаги баққолнинг ўғлига ошиқ бўлиб қолган, у билан оила қуришни истарди. Уйидагилар у йигитнинг Севимга муносиб эмаслигини, яхши оила эгаси бўлмаслигини айтишса-да, қиз ўз сўзида туриб олди: “Ундан бошқасига тегмайман”.
Қизнинг оиласи ўйлай-ўйлай бошқа жойга кўчди, телефонии ҳам ўзгартирди. Энди қиз уй таъмирида чақирилган электрик йигитни севиб қолди. “Оилани тузукроқ таъминлай олмаслиги, ҳарбий хизматни ўтамаганлигини биламан. Аммо иқтидорли йигит. Бахтимни топганимга аминман” дер эди.
Оила қуришса бахтли бўлмасликлари аниқ эди. Учраганин севиб қолар, ундан кўп нарсалар кутар эди. Аслида ўз заковати ва иқтидори даражасини билиши, ҳис қилинган бўшлиқ ва очликни (эҳтиёжни) ҳақиқий севгидан ажрата олиши лозим эди.

КИМ БИЛАН ТУРМУШ ҚУРАДИЛАР?

Тобе кишиларнинг мақсадлари билан қизиқсангиз “Мен чин дилдан севадиган киши билан турмуш қуришни истайман” деган жавобни эшитасиз. Тобе кишилар ўзларини, жамият ҳаётида иштирок этиш, фарзанд тарбиялаш каби фидойилик талаб қилинадиган ишларни мақсад қилмайдилар. Уларда ғайрат кўрсатиш фикри бўлмайди.
Наримон шундай беморларимдан бири эди. “Мени севадиган, қадрлайдиган кишини кутаяпман” дер эди. “Агар ниятингиз севилиш бўлса, бу ниятга етишингиз қийин, - дедим -севилишига амин бўлиш севилишга лойиқ инсон бўлишдир. Агар асосий мақсадингиз севилиш бўлса севгига лойиқ бўла олмайсиз”.

ТУРМУШДА ТОБЕЛИК

Оилада эркак-аёл турли вазифаларни бажаради. Ҳар бир оилада маълум иш тақсимоти мавжуд: аёл овқат тайёрлайди, уй тозалайди, болаларни тарбиялайди. Эркак эса ишлайди, моддий муаммоларни ҳал қилади, таъмир ишлари билан шуғулланади. Баъзи оилаларда бу вазифаларнинг бошқача тақсим қилинганлигини ҳам кўриш мумкин. Бу жараён улар орасидаги тобеликни камайтиради. Бир жиҳатдан бу уларнинг бири бўлмаса ҳам иккинчиси бемалол оилани бошқариш мумкинлигини кўрсатади.

Тобе кишиларда вазифа тақсимотига қатъий амал қилиш кузатилади. Бу инсонлар тобеликни камайтириш ўрнига орттирадилар. Шу туфайли оила копқонга ўхшаб колади. Шу тариқа ўзлари севги деб атаган, аммо аслида тобелик бўлган нарса учун ҳам ўзининг, хам умр йўлдошининг эркини қурбон қилади, фазилатларини йўққа чиқаради. Шунинг учун тобе кишиларга жуфтидан айрилиш даҳшатли воқеадир.

Ҳозирда эркаклар, асосан, иш билан бандлар. Хотини ишламаса савдо сотиқ (бозор-ўчар) килиши, енгилрок юмушларни бажариши мумкин. Лекин тобе аёллар шу вазифани хам эркаклар зиммасига юклайдилар. Шундан сўнг эркак кишида, ҳақли равишда, норозилик аломатлари кўринади.

ТОБЕЛИК КАНДАЙ ПАЙДО БЎЛАДИ?

Тобеликнинг асосий сабаби севгининг етарли эмаслигидир. Тобе кишилар кутила олмайдиган бўшлиқ ҳисси болалик чоғида ота-оналари бера олмаган эътибор, меҳр туфайлидир. Болаликда доимо севилган болалар ўзларининг севилишга муносиб, қадрли эканликларини ҳис қилиб улғаядилар. Меҳрдан бебаҳра болалар бундай ишончдан маҳрумлар. Уларнинг наздида дунё ишониб бўлмайдиган ва ҳеч нарса бермайдиган жой, ўзлари эса ҳеч нарсаси тўкис бўлмаган кишилар. Ҳатто ўзларини севиб кадрлашлари мумкинлигига ҳам шубҳа билан карайдилар. Шундай бўлгач каерда озгина эътибор, муҳаббат сезсалар шунга жон-жаҳдлари билан ёпишиб, қўлдан чиқармасликка уринадилар. Аникрок килиб айтадиган бўлсак, тобелик севги эмас, севгисизликнинг кўринишидир. Ота-онанинг етарлича меҳр бермаслигидан келиб чиқади, болада ҳам давом этади. Бола руҳан улгайиш ўрнига болаларга ўхшаб боради. Мустакил бўлиш ўрнига учраганпга осилади. Турмуш курганида ҳам инсонлар камолига хизмат килиш ўрнига зарар келтиради.
Шуни ёдда тутиш зарурки, севгининг ортикчаси зарарлар. Турмуш ўртоғимизга, дўстимизга, оиланинг катталарига богланайлик, факат тобе бўлмайлик.

ТОБЕ КИШИЛАРНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

1. Бошқалардан насиҳат ва дастак олиб турмаса бирор нарсага қарор қила олмайди.
2. Ҳаётнинг муҳим масалаларида мустақил фикр юритолмайди.
3. Фикри маъқулланмаслигидан чўчиб, бошқалариинг фикрига қўшилмаслигини айта олмайди.
4. Бирор ишни бошлашга қийналади (ўзига ишонмайди).
5. Бошқалардан дастак олиб туриш учун ўзига маъқул бўлмаган нарсаларни ҳам қилишга тайёр туради.
6. Узини эплай олмаслигидан қўрққани боис ёлгиз эканида ўзини нохуш ҳис қилади.
7. Яқин бир муносабат интиҳо топганида дастак берувчи бошқа бир муносабатни қидира бошлайди.
8. Ўз ҳолига ташлаб қўйилииш мумкинлигидан турли бўлмагур хаёлларга боради.

• Соғлом фикрловчи кишилар эр-хотиннинг мустақил тарзда, ўзларини таҳдид остида ҳис этмасдан иш юритишларига имкон берадилар.

ТОБЕЛИКДАН ҚАНДАЙ ХАЛОС БЎЛИШ МУМКИН?

Оила тобелик эмас, боғлиқликка асосланиши кераклиги, тобелик севги эмас, патологик ҳолат эканлиги ҳақида фикр юритдик.

Дарҳақиқат тобелик қондирилмаган эҳтиёжларимизйи ўринлатиш, хавотир ва азобдан халос бўлиш, муаммолари-мизни ҳал қилиш, мувозанатни сақлаб туриш мақсадида яқинларимизга “меҳр кўрсатиш”дир.
Инсоннинг шахсий фикрлари, туйғулари соғлом муҳит яратилган оилаларда ҳурмат килинади. Фикрлар карама-карши бўлиши, мунозараларга йўл очиши мумкин бўлса-да, жисмоний ва зеҳний (ақлий) ҳузурни бузмайди. Эр-хотиндан бири бирор иш билан банд бўлса, иккинчиси ўзини бошқариш қобилиятига эга бўлади.
Тобеликдан қутилиш лозим. Чунки ҳакиқий муҳаббат эр-хотиннинг яхши жиҳатларини, юксак инсоний фазилатлар (муҳаббат, ҳурмат, одоб, масъулият, ҳамкорлик, мардлик, камтарлик)ни юзага чикаради.

Оиланинг тарқаб кетиши, ўлим, айрилик каби ҳолатлар инсонни изтиробга солади, аммо етук инсонлар ўзи ва турмуш ўртоғининг шундай оғир вазиятларда ҳам сабр ва акл билан иш тута олишига ишонадилар. Комил инсон ҳаётдаги руҳий инқирозларни енгиб ўта олади. Унутиш кийин бўлган туйғулардан ҳам халос бўла олади. Энг оғир вазиятда ҳам бошқа бир кун қайтадан севилиши мумкинлигига ишонади.

Интернатнинг қатъий қоидалари асосида тарбияланган Инжу эркин муҳитдаги университетда танишган дўстлари билан яқин муносабатда бўлди. Тез-тез тортишиб, сен-менга бориб қолганликларидан муносабатларини уздилар. Лекин Инжу доимо дўстини ўйлар, қўнғироқ қилишини кутар эди. У билан бирга бўла олмаслигини ҳам биларди. “Унута олмайман деб кўрқаман” дер эди.

Унга бу туйғунинг севги эмас, тобелик эканлигини, бошка кишини хам шундай сева олиши мумкинлигини айтдим. Кейинроқ учрашганимизда Инжу АҚШда таҳсил олаётган бир йигитни севиши, унаштирилганликларини айтди. “Дунёнинг ундан иборат эмаслигини билар эдим, аммо юрагим амримга бўйсунмас эди. Энди ҳаммаси ўтиб кетди”.

Севим хонимнинг севгиси ҳам тобелик даражасида эди. Эри Фикратни жон-дилидан севар эди. Бир куни эрининг хиёнатини сезиб колди, дунё кўзига қоронғу кўринди. Кўзёшлари дарё бўлди. Ҳаётдан совуди, ҳеч кимни кўргиси келмасди. Чунки у тобе эди. Бир пайтлар жонидан ортиқ кўрган эри энди Севимнинг энг катта душмани эди.

ТОБЕЛИКНИ ФАРҚЛАШ, УНДАН ВОЗ КЕЧИШ КЕРАК

Мана энди ўзимизга баҳо берсак бўлади. Тобемизми-йўқми?

Аввало шуни билиш лозим-ки, аксарият оилаларда тобелик кисман мавжуд. Аслида ҳаммамиз унга муҳтожмиз. Ундан бутунлай воз кеча олмаймиз. Аммо мутлок карам бўлсак, ундан қутилиш йўлини топишимиз лозим. Бу вақт талаб қиладиган жараёндир. Тобеликка элитувчи йўл бўлгани каби, ундан халос этувчи чоралар ҳам бор. Мустақил ва тобе оила орасидаги фарқли билсак, ўзимизни ва атрофдагиларни борича қабул қила олсак муваффақият биз томонда бўлади.
Демак, илк шарт тобеликни фарқлаш, ҳақиқатдан чўчимаслик экан.
Инсон ўзлигини кайта кашф этиши, бундан мамнун бўлиши, “Мен алоҳида ҳолимда ҳам бирор ишга Қодирман” дея олиши зарур.

ИҚТИДОРИНИ СЕЗИШ

Инсон ўз иқтидори, кизиқиш соҳалари, дидини билиши керак. Ҳаётнинг ўзи учун чексиз имконлар берган синов ва тажрибалардан иборат эканлигини билиши лозим.
Ўз-ўзига ишонган, мустақил фикрловчи киши муносабатларга бошка кўз билан қараб, уларни давом эттиришга куч топа олади.
Осиё Ниҳот билан турмуш қурган, унга тўла карам эди. Ниҳотнинг барча ҳаракатларини назорат остида тутар, унинг ўзидан ўзга билан гаплашишини ҳам истамас эди. Ниҳотнинг беэътиборлигидан шикоят қилар эди. Нихот эса Осиёнинг бундай ҳаракатларидан норози эди.
Осиёни даволаш керак эди. Бу жараёнда унга амалий санъат курсларига қатнашни маслаҳат берди. Уйининг бир бурчагида кичик ателье очди, кейинрок дўкон очиб асарларини сота бошлади. Энди ўз ишларидан мамнун эди. Ниқотни ҳам ўз ҳолига қўйди.

КЕЙИНГИ БОСҚИЧЛАР

-Қайта дастурлаш: эски (олдинги) муносабатларни кайтадан қуриш.
-Янгиланиш: мустаҳкам муносабатлар ўрнатиш.
-Улғайиш “камолот”: шахсий фазилатлар ва ҳақиқий маънодаги севиш қобилиятини ривожлантириш.

• Ҳаётда ножўя иш қилганлар кўп нарсаларни йўқотадилар: аввало турмуш ўртоғини, болаларини, ўзига бўлган ҳурматини, мартабасини, ҳаттоки ҳаётини...

Ажрашиш кулфати

Подробности

Бўлим: Муносабат

Ажрашиш жамиятни ичдан кемирувчи кулфатлардан биридир. Афсуски, ажрашишлар сони тобора ортмокда. Оилаларнинг асоси мустаҳкам эмаслигидан кўп ўтмай ажрашишга мажбур бўлмоқдалар. Ҳатто баъзи ёшлар “Бахтли бўлмасак ажрашамиз” деб турмуш қурадилар. Бундай қилиш нотўғри. Чунки ажрашганда фақат эр-хотин эмас, уларнинг яқинлари, айниқса, фарзандлари қаттиқ хафа бўладилар, таъсирланадилар. Руҳшунос ҳузурига келувчиларнинг аксарияти ажрашиш ва унинг оқибатларидан озурда бўлганлардир.

Бир ҳамкасбим бор. Турмуш ўртоғи билан муроса қила олмай ажрашишга мажбур бўлди. 5 яшар ўғли онаси билан қолди, суд ота-боланинг 15 кунда бир маротаба кўришишга рухсат берди.

“Олдин маҳкамага бораман. У ердаги мутасаддини бир амаллаб кўндириб собиқ хотинимнинг ота уйига борамиз. Мен ташқарида кутиб тураман. Мутасадди уйга кириб болани олиб чиқади. Кечгача ўғлим билан айланаман. Кейин яна маҳкамага бориб, мутасаддини оламан, ўғлимни олиб "бориб қўямиз. Мутасаддини қуруқ қўймайман, албатта... Ўғлим билан кўришишнинг ягона имкони шу учрашувимиз. Ҳатто телефонда ҳам гаплаша олмаймиз.

Бошқа бир мижозимнинг 10 яшар ўғли бор эди. Иккинчи мароотаба уйланди. Бола онаси билан қолди. Ота боланинг кўнглини олиш учун астойдил уринар, уни сайрга олиб чиқар, совғалар берарди. Мақсади онасидан бездириш ўзига оғдириб олиш эди. Онасини ёмонлар, боланинг энг яқин кишиси бўлган аёлни ёмонотлиққа чиқарар эди. Бола ота-онаси ўртасидаги ихтилофдан азобланар, эндигина ривожланаётган шахсияти шикастланар эди. Жондан севган бу икки инсон - ота-онаси намунча бир-бирини ёмонламаса? Оқибатда бола ҳеч кимга ишонмайдиган, ўз дарди овора инсонга айланди.

* * *

Уч фарзанди бўлган ота-она ажрашди. Болалар онага берилди. Кейинроқ ота уларни алдаб олиб қочди. Суд болаларни онасига қайтарди. Энди она болаларни уйдан чиқармас, қўрқар эди. Шўрлик болалар аросатда қолган эдилар. Ибрат деб билан, тақлид қилган, жондан ортиқ севган кишиларининг бир-бирига душман бўлиб қолганлари улар руҳиятини яралаган эди.

* * *

Ойша туғилганида ота-онаси ажрашиб улгурган эди. Ойша кўзларини очганида онасини кўрган, отаси олисларда эди. 3 ойлик бўлганида отаси қизини кўргани келган, уни олиб қочган эди. Кўзларининг ёши тинмаган онани қабулимга келтирганларида ота-боланинг қаердалигини билмасликларини айтдилар. Ойша эмизикли гўдак эди. Онаси бор эди, аммо жигарбандига етиша олмасди. Ойшага она сути, она муҳаббати, эътибори, парвариши керак эди. Аммо она боласинимг қаердалигини ҳам билмасди. Бу айрилиқ она-бола юрагида битмас яралар очди. Ойшанинг онаси қанчалик қийналса-да, ундан узокда эди. Чунки улар ажрашган эдилар.

* * *

Хайрия хоним 30 ёшлардаги кўҳликкина жувон эди. Биринчи эридан кўп азоб кўрган, бардоши тугаб ажрашган эди. Бир неча киши унга совчи қўйди, аммо рад жавобини олди. Чунки хайрия хоним ҳамма эркак ҳам шундай қўпол, бераҳм деб ўйлар эди. Энди у ёлғиз эди.

* * *

Жамиятнинг барқарор бўлиши унинг асоси саналувчи оилаларнинг мустаҳкамлиги, оилаларнинг мустаҳкамлиги келишмовчиликлар ва ажрашишларнинг камчилиги билан белгиланади. Оилаларнинг мустаҳкамланишига ҳисса кўшиш ҳар биримизнинг вазифамиз бўлмоғи даркор. Эр-хотиннинг бир-бирига боғлиқ, содиқ бўлиши, ўзаро ишончнинг таъминланиши оила саодатини яратади. Лекин бу боғлиқлик карамликка айланмаслиги лозим.

Талоқ ҳақида манзума

Подробности

Бўлим: Муносабат

Бир ҳадис шарҳин ўқиб тафаккур айладим, боз, 
Баъзилар қилмишидан дилим оғриди бироз.

Расулим олдига бир эркагу аёл келмиш, 
Бир-биридан ўпкалаб, баёни арз-ҳол қилмиш.

Улар ҳамроҳи эрди етти ёшли бир ўғил, 
Ачингайдир ҳолига душмани, дўсти тугул.

Ўртада талоқ содир, ажралишди ва аммо, 
Келишувга йўқ нозир, хал бўлмади муаммо.

Ота айтур: Отаман, ўғлимга мен ҳақлироқ,
Она айтур: Мен билан болам бўлур бахтлироқ.

Бола ҳайрону гирён, боқар икки тарафга,
Сукут сақлайди ночор, қўшилмайди бу гапга.

Аҳли супа асҳоблар - заковатли аҳбоблар, 
Мунтазирлар ҳукмга - бўлур кимга алтофлар?

Ҳазратим шариатнинг ҳукмини ўтказдилар, 
Гўдакни ота-она ёнига ўтқаздилар.

Дедиларким: “Эй ўғил, танла булар бирини, 
Сенга рухсат берурман, айлагин тадбирини”.

Еш гўдакнинг бу сўздан боши ҳам қотиб қолди, 
Нима дейиш билмасдан қайғуга ботиб қолди.

Меҳрибони, ғамхўри, отасини десинми?
Дилу жони, маҳбуби, онасини десинми?

Оҳ уриб хўрсинди-ю, қилди сўнгида фарёд, 
Худонинг қайта-қайта номини айлади ёд.

Жумла ҳозир жамоат юрак-бағрин тиғлади, 
Балки, аҳли самовот бўлиб ҳамдард миғпади.

Афтодаҳол равишда бахтсиз ўғил бўзлади, 
Мунгли, ҳазин товушда нималардир сўзлади.

Хаёлотга берилдим, мен ҳам унда бўлгандаи, 
Назаримда ёш гўдак бўлди шундай дегандай:

“Отажоним, Сиз менинг мисли танда жонимсиз, 
Суянчиғим, таянчим, томиримда қонимсиз.

Сиздан ажраб, отажон, ҳолим нелар кечгуси? 
Соғинганда ташна қалб заққум сувин ичгуси.

Ўртоқларим отасин орқасидан чопганда, 
Эркаланиб хар доим ҳаловатин топганда,

Етимлигим билиниб, кимдан меҳр кутаман? 
Юрак-бағрим эзилиб, наҳот қонлар ютаман?

Оталар фарзандларнинг бошларин силашган вақт, 
Ким силайди бошимни ғам-андуҳ илашган вақт?

Бошқа биров одамни “отажоним” дейинми?. 
Эшигида нонини бўйним қисиб ейинми?

Сизсиз менга бу дунё бўлмасмикин зулумот?
Ёш бошимга минг бало солмасмикин бу ҳаёт?

Тириктуриб сиз, ота, етим кунин кўрайми?
Ёт кишини “ота” деб, мурувватин сўрайми?

Худойим ажратмаса, йўқдир сиздан ажралгум, 
Истагим рад этмаса, ажралишдан асралгум.

Бунчалар хор бўлмаса, бу ғариб бошим менинг, 
Кор қилмагай ҳеч кима фиғоним, ёшим менинг.”

Сўнгра она бағрига қўйди шўрлик бошини,
Артар эди қўлида, тўхтатолмай ёшини.

Бу ҳолатдан вужудим қалтираб кетди мутлақ, 
Сўзларини қулоғим эшитмай қолди бутроқ.

Хаёлимда хорланиб, бужмайтирди лабини, 
Дудуқланиб, тутилиб, аранг айтди гапини:

“Онажоним, жон онам, она мўътабар зотдир, 
Меҳридан ажр олмоғим букж бахт, саодатдир,

Онадан юз ўгирмоқ узри йўқ жиноятдир, 
Фарзандликка нолойиқ, бадкорлик, хиёнатдир.

Хизмат қилсам бир умр, муздмас бир тўлғоғига, 
Арзимас бир лаҳзалик тўлғоқнинг қийноғига.

Қорнида кўтаргандир мени роса тўққиз ой,
Қанча мушкул бўлмасин, қилган эмас оҳу-вой.

Нажосат бирла гоҳо булғаб қўйсам либосин, 
Маломатлар қилмади, аён этиб ҳаёсин.

Кўтаргандир эркалаб, юргунимча неча вақт, 
Шому сахар, эрталаб тиззасийди менга тахт.

Оғрисам учган қути, бошимда гирён бўлган, 
Кўксидан берган сути танамга дармон бўлган.

Меҳридан сувлар ичиб бағрида ўсган ниҳол,
Ўзга ерда авж олиб ўсмаги амри маҳол.

Униб-ўсган боғимдан бошқа боғда ўсайми?
Онам ҳаёт, ўгайдан меҳру-шафқат сўрайми?

Онажоним, жон онам, она мўътабар зотдир, 
Онамсиз кўнглим уйи вайрона хароботдир.

Во дариғо, найлайин, қадарда шу ёзилмиш, 
Ҳазратимга муносиб муаммони ҳал этиш”.

Ҳозип эрди мажлисда Жабал ўғли Муоз хам, 
Кўплаб ҳадис ровийси саҳоба сарфароз ҳам.

Расулим дедиларким: “Эй Муоз, солгин қулоқ,
Ер юзида Худонинг яхши кўргани атоқ.

Яратган нарсасидан ёмон кўргани талоқ”.
Дора Қутнийдин марвий ҳадис маъниси шундоқ.

Набийдан Умар ўғли қилди шундай ривоят: 
“Оллоҳ ҳалол талоқни ёмон кўрди бағоят”.

Заруратда ҳалолдир, шариат рухсати бор, 
Беҳудада малолдир, надомат, иллати бор.

Эҳтимол, жуфт яшашнинг қолмагандир имкони, 
Балки, бирга яшашнинг бор бўлгандир зиёни.

Турли динда турлича бордир ҳукму тушунча, 
Баъзисида никоҳи бузилмайдир ўлгунча.

Бу мантиқсиз тизимда расман мамнуъдир талоқ, 
Лек бемалол ўзгага беникоҳ очгай қучоқ.

Ва ниҳоят бу қилиқ шумлйги бўлмиш сабаб, 
Эр-хотинлик бурчи йўқ, йўқолди наслу-насаб.

Баъзи бир дину мазҳаб талоқни беҳад санаб, 
Уларда инсонга хос қолмади хулқу адаб.

Бизда, ислом динида никоҳ чиндан муқаддас, 
Унинг ҳукму бурчидан лозим бизга олмоқ дарс.

Аллоҳ ҳам Расул исми бирла ўқилса никоҳ,
Унда ҳозир бўлсалар мусулмон икки гувоҳ.

Мард бўлиб ақд боғлагач, ваъдада турмоқ керак, 
Аччиғин татиб гоҳо, айшини сурмоқ керак.

Никоҳ, талоқ нелигин тушунмоқ керак обдон,
Талоқ ҳалол ва лекин Худо ҳам кўрган ёмон.

Агар сенда бор бўлса, мусулмонлик даъвоси,
Яна талоқ қилмоқлик қатъийят муддаоси,

Ҳайзу нифос вақтида “талоқ”ни айтма зинҳор, 
Яратганни олдида бўлма қаттиқ гуноҳкор.

Яна поклик даврида агар бўлгансан яқин,
Қайта поклик вақтини кутмоқ шаръийда таъйин.

Ривоятда келибдир Умар ўғли бир куни,
Завжасин қилди талоқ, ҳайзда эрди хотуни..

Расулим топгач хабар, ғазабланди бу ишга, 
Шариатга хилоф деб, буюрдилар қайтишга.

Қарангки, бу ҳукмнинг қанчалик ҳикмати бор, 
Камаймоқда талоқни қанчалик қиймати бор.

Талоқ кўпроқ ғазабдан, ғазаб келса ақл кетгай, 
Ўшал пайт талоқ айлар ҳаргиз ўйламай-нетмай.

Кимки бўйин эгса мусулмонлик ҳукмига,
Ҳасрату надоматлар қадалмасдир куксига.

Эҳтимол, кутиб муддат, ўтса бир ойча фурсат, 
Қайтадан меҳри жўшиб, қаҳри топғуси узлат.

Махмуд ибни Лабийддан тингланг ҳадис муҳимроқ, 
Хотунмни бир киши қилди жамлаб “уч талоқ”

Бу хабарни эшитгач, Расулим айлаб ғазаб,
Туриб кетди ўрнидан, деди қавмига қараб.

Ичингизда мен туриб, Худонинг китобини 
Қилингайми ўйинчоқ, буйруғи - хитобини.

Ғазабланган Набийнинг ҳолатидан бир шужоъ 
Ўрнидан туриб дарҳол Унга қилмишдир нидо:

Рухсат беринг бадкорнинг қатлини айлай бажо, 
Ақли бўлмаган бошни танидан айлай жудо.”

Ҳадисдан бўлди маълум “уч талоқ” лафзи ҳаром, 
Кимки уни айтадир, ақли ноқис, нотамом.

Талоқнинг турлари кўп, боини, ражъийи бор, 
Ҳароми, бидъати бор, ҳалоли шаръийи бор.

Бу талоқпар шарридан қуда-анда қариндош, 
Бир-биридан жудодир яқин дўсту маслакдош.

Қанча-қанча бегуноҳ норасида етимдир,
Қанча жонон дилсиёҳ, қанчаси бетинимдир.

Алфозида бурди йўқ заифчалиш шалоқлар, 
Беҳудага неча бор такрор-такрор талоқлар.

Сўнгида ахтариб йўл, кўча-кўйда сарсондир, 
Мушкул ҳолда қолибдир, чунки тарки фармондир.

Шармандаю шармисор, баҳонаси мастлиги, 
Ичганлиги ўзи айб, ақли ноқис, пастлиги.

Дейман: “Бўлгин бешбаттар, шариатни хор тутдинг, 
Бурнинг ерга ишқалсин, Ҳақ ризосин унутдинг.

Жазосини бир танҳо ўзи тортса қанийди,
Хешлари ҳам бу ғавғо аламини тагийди.

Латифа бор: Афанди сигирини урибди,
Бузоқтутқич бермаса, онасидан кўрибди.

Қисман борга ўхшайдир латифада ҳақиқат,
Турмуш қуриш олдидан берилмаган тарбият.

Жон оналар, қизларга йиғгунча бўғчалаб сеп, 
Рўзғор тутиш ўргатинг, ахлоқига беринг зеб.

Қайнонага дастёр-у, дилдор бўлсин ёрига,
Кўнсин аччиқ-чучукка, эрнинг йўғу борига.

Отахонлар, ўғилни ҳаётга этинг тайёр,
Сўнгра биров қизига майли бўлинг харидор.

Такасалтанг, ишёқмас қилиб ўстирманг уни, 
Маломат тоши ёғгай бошингизга бир куни.

Қўйди-чиқдига кўпроқ қайноналар ҳам сабаб,
Кўнгли қора, чақимчи ҳамхоналар ҳам сабаб.

Қайнота бўлса лақма, занчалиш, аёл мижоз, 
Бундайин оилада ҳамжиҳатлик бўлур оз.

Бу каби камчиликлар йўқолса, топса барҳам,
Не ажаб, ҳеч гап эмас, Худойим берса ёрдам.

Шу тақлид ажралишлар камайса имкон қадар,
Қайғу, ташвиш, нохушлик бизлардан топса басар.

Қиссадан ҳисса шулдир: ҳар бир мўъмин, мусулмон, 
Хақ ризосин йўлида бўлмасин тарки фармон.

Ҳалолни ҳалол фаҳмлаб, ҳаромни кўрсин ёмон, 
Макруҳни кариҳ ақглаб, ғам-ғашдан бўлсин омон.

Тирикдур ота-она, етим бўлмасин фарзанд, 
Меҳрибонлик уйлари ҳаргиз бўлмасин тирбанд.

Ҳеч бир аёл бошига тушмасин рўзғор ғами, 
Аёллардек кун кўрсин, бўлсин ҳомий, ҳамдами.

Эрларимиз ғурурли, ҳамиятли бўлишсин,
Ваъдасида бир сўзли, қатъиятли бўлишсин.

Қайноналар бидъату хурофотга ботмасин,
Ёш оила бошига малол тошин отмасин.

Ғийбатчию, чақимчи, қора ният ҳасадгўй,
Нафасидан ҳеч бир уй ҳаргиз бўлмасин бадбўй.

Бўлсин сургун-бадарға тиллардан лафзи талоқ,    
Қалблар қалбга пайванду ғам-қайғу бўлсин йироқ.

Ҳаёт тарзимиз ўрнак бўлсин аҳли жаҳонга,
Тан берсинлар мўъжиза бўлмиш ҳукми қуръонга.

Шариатни билганлар кўзга илмас пандингни,
Бехабарлар наздида қиймати йўқ қандингни.

Абдураҳим лангарлик нофеъ бўлсин ҳар коринг,
Топиб Ҳақнинг ризосин ҳосил бўлсин муродинг.

Абдураҳимхўжа Муҳаммадхон ўғли Лангарий, Наманган шаҳри

Аптекачи масъулияти

Подробности

Бўлим: Муносабат

Қишнинг совуқ кунлари  кимдир томоқ оғриғидан шикоят қилса, яна биров тез-тез шамоллаб қолаётганидан нолийди. Кўпчилигимиз шамоллаш, грипп ёки тумовга чалиниб қолсак, «шунга ҳам азза-базза овора бўлиб шифокорга бориб ўтираманми, дорихонадан бирор хил дори олиб ичарман» деган хаёлда дорихоналарга кириб, аксар ҳолларда аптекачи қайси дори воситасини тавсия қилса, ўшани харид қилиб, пала-партиш истеъмол қилаверамиз ҳам. Айримлар эса, оммавий ахборот воситалари томонидан тинимсиз реклама қилинаётган дориларни шифокор тавсиясисиз, ўзлари билганча қабул қилаверишади. Айрим ҳолларда дорихонага кириб, сотувчидан «Цитрамон» дори воситасини сўрасам, пештахтага «тап» этиб «Тримол», «Ультрамол» ва яна номига тил келишмайдиган аллақанча «...мол»ларни  ташлайди-да:
- «Цитрамон» йўқ эди. Мана бу таблеткалар ундан кўра яхшироқ таъсир кўрсатади, - дейди билағонлик билан.    
Дорихоналарда савдо қилаётган аптекачиларнинг харидордан шифокор рецептини сўрамай, ўз билганича маълум бир дори воситаларини сотиб олишни тавсия қилиши қай даражада тўғри? Бугун шу савол атрофида баҳслашишни ният қилганмиз.

Дилдора Муродова, ўқитувчи: - Кўп ҳолларда дорихонага кирганимда, ўзим сўраган дори воситаси қолиб, унинг ўрнига аллақандай бошқа дориларни сотиб олишимни тавсия қилишган. Тўғриси, авваллари «дорихоналарда ишлайдиган сотувчилар ҳам бирор нарсани биладики, шу воситаларни тавсия қилишар», деб ўйлардим. Вақт ўтиб бу фикрим ўзгарди. Билишимча, харидорга ўзбилармонлик билан бошқа дориларни сотиб олишни таклиф қиладиган аптекачилар янада кўпроқ даромад олиш, қолаверса, эшигидан кириб келган харидорнинг пулидан қуруқ қолмаслик учун шу йўлни тутишади...
Тўлқин Бекмуродов, ҳайдовчи: - Аслида бу ҳолат мутлақо нотўғри. Аптекачилар харидор сўраган дори воситаларини сотаётганда шифокор рецептини сўраши, агар рецептсиз сотилиши керак бўлган дори воситаси талаб қилинаётган бўлса, мижоз сўраганини бериши керак. Ўз билганича, пул учун дуч келган дори воситасини сотиш оғир ҳолатларга олиб келиши мумкин. 
Жамол Неъматов, шифокор: - Аптекачининг дорихонага келган мижозга ўз фойдасини кўзлаб қиммат нархдаги ёхуд бозори юришмай қолган дориларни сотиши мумкин эмас. Агар шифокор рецептида кўрсатилган дори воситаси дорихонада бўлмаса, унинг ўрнига таркиби бир хил, аммо номланишида фарқланадиган дори-дармон воситасини сотиши мумкин. Шунда ҳам рецептга харидорга сотилган дори воситасининг номини илова қилиб, имзо билан тасдиқлаши шарт. 
Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги томонидан 2010 йил 18 июнда «Даволаш- профилактика муассасаларида дори воситаларини тайинлаш ҳамда беморнинг дори воситаларини қабул қилиш, сақлаш ва қўллаш тартиби, шунингдек дорихона муассасалари томонидан аҳолига дори воситаларини рецепт асосида бериш тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш ҳақидаги» буйруғида ҳам бу масала алоҳида кўзда тутилган. Ҳозирда дори воситалари савдосида ноқонуний хатти-ҳаракатларга чек қўйиш ва дори воситаларини қабул қилиш оқибатида ножўя таъсирларнинг олдини олиш учун шифокорлардан беморга тавсия қилган рецептининг яна бир иловаси ўзида туриши талаб этилмоқда. Шунингдек, дорихонадан дори воситаларини сотиб олганда аптекачи рецептга беморга сотган дори-дармонларнинг серия рақами, ишлаб чиқарилган санаси ва яроқлилик муддатини ёзиши, харидорга дори воситасидан фойдаланиш йўриқномасини кўрсатиб, у билан танишиб чиқишни тавсия қилиши керак. Жумладан, харидорлар ҳам телевизор ёки радио орқали рекламада кўрган-эшитган дори воситаларини ёки аптекачилар тавсия этган ҳар қандай дори воситасини ўз билганларича қабул қилмай, аввало шифокор билан маслаҳатлашиб, унинг тавсияларига риоя қилишса, яхши бўларди.  
Бу масалада мутахассис фикри билан қизиққан эдик, фармацевтика фанлари номзоди Низом Давурович Суюнов қуйидагича мулоҳаза билдирдилар:
- Бугунги кунда давлатимиз томонидан аҳоли ва даволаш-профилактика муассасаларини дори воситалари билан самарали таъминлаш борасида бир қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Маълумки, дори воситалари ижтимоий аҳамиятга эга бўлган истеъмол маҳсулоти ҳисобланади. Шунинг учун ҳам дори воситаларини ишлаб чиқариш ва савдо қилиш билан шуғулланувчи юридик ва жисмоний шахслар бу борада эҳтиёткор ва эътиборли бўлишлари шарт.
Кўтарилган мавзу хусусида мулоҳаза юритадиган бўлсак, аввало айтишим керакки, аптекачининг бемор олдидаги масъулияти шифокор масъулияти билан баравар. Турли савдо номига эга, бироқ таркибида битта таъсир этувчи модда сақловчи дори препаратларини бир вақтнинг ўзида тайинланиши жиддий асоратларга олиб келиши мумкин. Аптекачининг дори номларини, унинг шакли ва қўллаш дозасини билмаслиги дори препаратлари билан даволашнинг хавфсизлигига путур етказади. Истеъмолчиларда улар қўллаётган дори воситасининг ўзаро фармакологик таъсирлашуви ҳақидаги тўлиқ ахборотнинг йўқлиги ҳамда турли савдо номига ва шаклга эга бўлган битта халқаро номга оид (таркибида битта таъсир этувчи модда сақловчи) дори препаратларининг қўлланиши ҳам жиддий аҳамият касб этади.
Дорихоналарда дори воситасини халқаро патентланмаган номи, дори шакли ва дозаси бир хил, аммо турли хил давлатлардаги турли фирмалар томонидан тайёрланган дори препаратларининг ҳар хил савдо номлари мавжуд. Бундай дори препаратлари орасида халқаро номи бир хил, аммо савдо номлари турлича, бироқ дори шакли ва дозаси бир хил бўлганларининг нархлари орасидаги фарқ ўртача етти баравар ва гоҳида ундан ҳам кўп миқдорни ташкил этмоқда. (Масалан, айнан таркибида битта таъсир этувчи модда сақловчи дори препаратлари турли хил ишлаб чиқарувчи фирма ва давлатлар томонидан тайёрланмоқда ва уларнинг нархлари орасидаги фарқ 1000 сўмдан 7000 сўмгача бўлмоқда. Бу беморнинг руҳий, жисмоний ҳамда иқтисодий ҳолатига катта зарардир). Аммо бундай дори препаратларининг самарадорлиги орасидаги фарқ сезиларли эмас. Демак, аптекачи хал¬қаро патентланмаган номи, дори шакли ва дозаси бир хил, аммо турли хил савдо номларида бўлган, қиммат нархдаги дори препаратларини харидорнинг ўз талабига кўра, маҳаллий корхоналар томонидан ишлаб чиқарилган, беморга манзур дори воситалари билан алмаштириши мумкин. Лекин зинҳор ўз манфаатларини кўзлаб, қиммат нархлардаги дори воситаларини харидорга тавсия этиши мумкин эмас. Шунингдек, аптекачи беморга сотаётган дори воситасини истеъмол қилиш тартиби ҳақида ҳам тушунча бермоғи керак. 
Юқорида айтиб ўтганимдек, дори воситалари ижтимоий аҳамиятга эга. Шундай экан, дори воситаларини ишлаб чиқариш ва уларнинг олди-сотдиси билан шуғуланишда ниҳоятда эътиборли бўлиш лозим. Доришуносликка пул топишнинг бир йўли, бизнес сифатидагина қараш тўғри эмас.

Инсофни ҳар кимнинг ўзига берсин. Ўз соғлиғига эътиборли бўлган одам дорихона сотувчилари тавсия қилган дори воситаларини кўр-кўрона қабул қилавермайди, аввало касалликка чалинмаслик ва унинг олдини олиш тадоригида бўлади. Қолаверса, асабларни асраш, кўнгил хотиржамлиги ва шукронани бой бермаслик, ҳар қандай дори воситалари ва муолажалардан минг карра афзал, тўғрими, муҳтарам муштарий?

Умида АЗИЗ тайёрлади