Muslima.Uz

Кўча тасодифга тўла…ми?

Подробности

Бўлим: Муносабат

Бир куни эрта тонгда бир юмуш билан кўчага чиқдим. Бекатда машина кутиб турсам, «Жигули»сини миниб, маҳалладошим келиб қолди. Мени ва бекатда турган яна бир кишини машинасига таклиф қилди. Миннатдор бўлиб чиқиб олдик. Бир чақиримча юрилгач, асосий кўча билан кесишувчи чорраҳага яқинлашдик. Нариги  йўлдан унча катта бўлмаган тезликда «Нексия» машинаси келар эди. Қоидага кўра маҳалладошим йўл бериб, уни ўтказиб юбориши керак. Лекин бундай бўлмади. Бизнинг «ҳай-ҳай»лашимизга қарамай, у катта тезликда чорраҳадан ўтиб кетмоқчи бўлди ва тўғри бориб «Нексия»нинг ён томонига қарсиллатиб солди.
Ҳаммаси кўз-очиб юмгунчалик фурсатда содир бўлган эди. Иккови ҳайдовчи машинадан тушиб, фалокат кўламини чамалашди, ҳақиқат талашиб, бироз ғижиллашишди. Суҳбат асносида шу нарса ойдинлашдики, иккала ҳайдовчи ҳам норози кайфиятда рулга ўтиришган. Маҳалладошимнинг кекса отаси қариндошникидаги тўйга олиб боришини илтимос қилган. Кеча ишдан кеч қайтган ва уйқуга унча тўймаган ўғилга бу илтимос малол келган. «Нексия» эса раҳбарий ташкилотлардан бирига қарашли хизмат машинаси бўлиб, бошлиқ пойтахтдан келган меҳмонни мусофирхонага жойлагач, ҳайдовчига унинг нонуштасига иссиқ патир ва қаймоқ олиб келишни буюрган. Ороми бузилган ҳайдовчи «каллаи саҳарлаб иссиқ нону қаймоққа бало борми», деб тўнғиллаганича рулга ўтирган. «Тасодиф»ни қарангки, бирорта зоғ ҳам бўлмаган кимсасиз йўлда икки норози ҳайдовчи тўқнашиб туришибди-да! Маҳалладошим умуман «Нексия»ни кўрмаганига қасам ичар, нариги ҳайдовчи эса «Мен «Жигули»ни кўргандим, чорраҳада тўхтаса керак» деган хаёлда ҳатто секинламабман ҳам» ўзини оқлар эди…
Ўша кунги бу кўнгилсиз воқеадан бир неча хулоса чиқариш мумкин. Илк хулоса шу бўладики, инсон эртанги куни уёқда турсин, бир соатдан сўнг, бир дақиқадан кейин, ҳатто бир сониядан сўнг бошига нима келишини билмайди. Агар билганида бирорта машина тугул, ҳатто йўловчи бўлмаган кимсасиз кенг кўчада икки машина асло тўқнашмаган бўлур эди.
Иккинчидан, ҳар икки ҳайдовчи ҳам норози кайфиятда, ғазабини жиловлай олмаган ҳолда бўлган ва уларнинг бу «исёни» албатта жазосиз қолмаган. Учинчидан, русларнинг «кўча тасодифларга тўла» деган ҳикматига қарши ўлароқ, ҳамма «тасодиф»нинг ортида биз англамайдиган ва кўра билмайдиган ҳикмат, илоҳий ирода яширинган бўлади. Бу ҳолатни тушунмаган, тан олмаган одам ҳаётда қийналаверади, «омади чопавермайди», иши чаппасига кетаверади.
Айрим кишилар бошларига иш тушса ҳамма нарсадан нажот ахтаришадию, аммо ташвиш-балони юборган ва унинг ечимини ҳам берадиган Зотдан ёрдам кутишмайди. «Оила» илмий-амалий Маркази мацлумотларига кўра, 2005 йил шаҳар ва қишлоқ аҳолиси ўртасида ўтказилган сўров натижаларига кўра, «Ҳаётингизда чигал муаммоларга дуч келиб қолсангиз, кимга мурожаат қиласиз?» деб савол берилганида: шаҳар аҳолисининг 36,4 фоизи, қишлоқ аҳолисининг 33,2 фоизи ота-онасига, тегишли тарзда 14,3–26,7 фоизи турмуш ўртоғига, 11,5–9,2 фоизи адвокатга, 12,3–19,1 фоизи маҳаллага, 7,3–4,6 фоизи ҳокимият органларига, 5,7–3,0 фоизи дўстларига мурожаат қилишини, қолганлари эса ҳеч кимдан ёрдам кутмаслигини билдирган. Демак, бундан айрим инсонлар барча сабабларни келтириб чиқарувчи буюк Зотдан мадад кутишни ва сўрашни унутиб қўйишмаганмикин, деган хулоса келиб чиқади.
Юқоридаги рақамлардан кўриниб турибдики, кўпчилик дунёдаги ҳар бир иш, махлуқотларнинг ҳар бир ҳаракати, содир бўладиган барча воқеа-ҳодисалар тақдири азал ҳукмига биноан содир бўлишини, борлиқдаги ҳамма нарсани қудратли Тангри бошқариб туришини унча англаб етмайди. Агар инсонлар бунга жиндай тафаккур кўзи, ибрат назари билан қарашганида барча воқеа-ҳодисалар аллақандай «тасодиф» маҳсули эмас, ғоят дақиқ ўлчов-мезонларга бўйсунган илоҳий амр туфайли рўй беришини тушунган бўлишар эди.
Содир бўлиши тақдирингизга ёзиб қўйилган ҳодисани, бошингизга келадиган балони, амалга ошиши шарт бўлган ишни  Эгасидан ўзга ҳеч ким тўхтатиб қололмайди.  Инсон қанчалик қудратли ёки бадавлат бўлмасин, мушкулотининг чорасини тополмайди.
Гоҳида бирор ишни бошламоқчи бўлсангиз, бирор жойга отланаётганингизда ёхуд кимдир бир сабаб билан ҳузурига чорласа, ҳеч юрагингиз чопмайди. Худди қандайдир кўринмас бир куч сизни бу ниятдан қайтармоқчи бўлаётганга ўхшайверади. Шу ишни амалга оширмаслик учун баҳоналар топа бошлайсиз. «Сира оёғим тортмаяпти-да» деб зорланасиз. Ҳеч нарсага парво қилмай ўша ишга киришсангиз, худди атайи қилингандай у албатта рўёбга чиқмайди. Бу ҳам майли-куя, оқибати сиз учун кўнгилсиз тугаши ҳам мумкин. Сафарга чиқсангиз, нимадир сабаб билан ярим йўлингиздан қайтасиз ёки бирор кўнгилсиз воқеага дучор бўласиз. Сиз истамаган киши билан учрашув ҳам сизга бирор яхшилик ёки тасалли келтирмайди.
Бундай ҳолатларда нима қилиш лозим? Шу ишга оёғингиз тортмадими, кўнглингиз чопмадими, иложи бўлса ундан қайтинг. Агар бу қийин бўлса, сал кейинроққа суринг. Чунки сизни тутиб қолаётган нарса эҳтимол Аллоҳнинг кўринмас фаришталари  «қулоғингизга шивирлаб», сиз учун хайрли бўлмаган ишдан сизни қайтармоқчи бўлаётганидир? Ёки Унинг ўзи сизни катта бир фалокатдан, нохуш оқибатдан асраб қолиш учун қалбингизга илоҳий туйғу солгандир?
Ҳар ҳолда дунёда ҳеч бир нарса бесабаб, беамр бўлмагани учун ички туйғуларнинг айтганига қулоқ солиб туриш  керак бўлади. Ҳаётда ана шундай пайтларда бепарволик ёки ҳафсаласизлик орқасидан «бор-э, нима бўлса бўлар» қабилида иш тутиб қўйиб, кейин пушаймонлик заҳрини ичиб, надомат тиғига учраб юрганларни кўп кўрдик.
Аммо бу ишда ғулуга кетиш, ҳаддан ошириб юбориш ва шумланишлар ёмон оқибатлар, афсус-надоматлар, кўнгилсиз натижаларга олиб бориши мумкин. Ҳамма ишдан, ҳар бир ҳолатдан ҳадиксирайверсангиз, ҳеч бир ишга юрагингиз чопмаса, катта ва хайрли ишларни бой берган, умрингизни бесамар ўтказиб юборган бўласиз. Бацзилар ана шундай шумланишлар туфайли ҳуркак, лоқайд, тортинчоқ ва фаолликдан қочадиган одамларга айланиб қолишади.
Мулоҳаза учун эцтиборингизни яна бир фикрга қаратмоқчимиз: яхши биласизки, инсонлар касал бўлишдан ниҳоятда қўрқишади. Касал бўлмаслик учун турли парҳезлар, дармондорилар ахтаришади, бадантарбия, спорт, қуёш ва сув муолажалари каби тадбирларни ўйлаб топишади. Лекин барибир бир куни хасталикка чалинишади. Кўрган барча чоралари йўққа  чиқиб қолаверади. Қаҳва зарар қилдимикин, гўштни кўп еганимиз сабаб бўлдимикин, ҳаводаги микроб туфайлимикин, экологиянинг бузилгани касаллик чиқардимикин, елвизакда турганимиз оқибатимикин, дегандай ўнлаб баҳона-сабабларни топишгани ҳам фойда бермайди.
Улар оддий бир ҳақиқатни тушунишмайди, тушунишса ҳам тан олишмайди. Касал бўлиш инсоннинг тақдирига ёзилганми, у хоҳласа ҳам, хоҳламаса ҳам барибир хасталикка чалинади. Бежизга халқимиз «Дардни бергувчи ҳам, олгувчи ҳам Худонинг ўзи» деган ҳикматни айтмаган.
Дарҳақиқат, дунёдаги ҳамма нарса Унинг хоҳиш-иродаси, ихтиёри билан содир бўлади, бир инсонга касаллик бериш ҳам, беморни тузатиш ҳам Ўзининг ихтиёрида. Микроб ва вируслар Яратганнинг кўзга кўринмас «аскарлари», Унинг иродасини амалга оширувчи хизматкорларидир. Энг митти ҳашарот ҳисобланган чивиннинг безгак касали тарқатиб, бутун бир армияни ҳалок қилгани ва тарих ғилдирагини бутунлай бошқа томонга буриб юборганини китобларда ўқиганмиз.
Ёки «парранда тумови», «қорамол ўлати» каби балолар негадир шунча авайланса ҳам Ғарб ўлкаларига кириб борадию улар хароб ва ифлос санаган Африқода деярли йўқ. Негадир «па-па»лаб, тоза уйларда, тоза кийимларда, тоза овқатлар билан парваришланган боланинг боши касалдан чиқмайдию, чанг-тупроқ кўчаларда ярим яланғоч ўйнаётган бола қўлидаги нонни лойқа сувга оқизоқ қилиб еса-да дард ҳам урмайди. 
Чин инсоний ахлоқдан, яхши фазилатлардан чекинилган, диёнат ва инсоф унутилган жойларда ҳам хотиржам ҳаёт фақат орзу бўлиб қолиши аниқ. Дунё ҳаётида вақти-вақти билан содир бўлиб турадиган турли бало-офатлар, фалокатлар ҳам айримлар ўйлаганидай, «табиат катаклизми», иқлимнинг ўзгариши, «парник эффекти» маҳсули эмас, балки инсонларни ҳушёр торттириш учун юборилган огоҳлантириш ишорасидир.
Бунга ҳаётда мисоллар тўлиб-тошиб ётибди. Туркиядаги  шаҳарлардан бирида тўрт қаватли муҳташам тунги клуб бор эди. Унинг томидаги неон чироқларидан ясалган улкан реклама «Сизни ўзга оламларга олиб кетамиз», дея ишратга чорларди. 2001 йили бўлган зилзилада ана шу бинони чин маънода ер ютди. Ёнидаги масжид ва мактабга, бошқа биноларга ҳеч қандай зарар етмагани ҳолда у томигача ерга кириб кетди. Унинг жимжимадор реклама лавҳаси ер билан баробар бўлиб қолган эди…
Сайёҳлар кўп келадиган хориждаги бир шаҳарда уларга атаб фоҳишахона очишди. Шаҳар фозиллари ҳоким (мэр) ҳузурига кириб, бу ишнинг қабоҳат экани,  бу ахлоқсизлик туфайли Худонинг ғазабига дучор бўлиниши ҳақида огоҳлантиришди. Ҳоким уларни қолоқликда, ҳаётдан орқада қолганликда, сайёҳлик шаҳар хазинасига катта маблағ келтираётганини тушунмасликда айблаб, хонадан чиқариб юборди. Бир ҳафтадан сўнг содир бўлган кучли зилзила шаҳарни ер билан яксон қилди, анча одам ҳалок бўлди. «Тушунган» ҳоким афсусда қолгандир, деб ўйламанг. У зилзила бўлган куниёқ бола-чақасини олиб Оврўпага жуфтакни ростлаган эди.
Жанубий-шарқий Осиёнинг сайёҳлар учун ишлайдиган,  хорижликларнинг ҳар қандай беҳаёликларига йўл очиб қўйилган минтақаларида 2005 йили содир бўлган, юз минглаб кишининг ҳаётини олиб кетган кучли тўфон, зилзила ҳам ана шундай  огоҳлантиришдан бошқа нарса эмас. Буни бақувват, муҳташам мусофирхоналар, тунги ишратхоналар, дўкон ва томошахоналар ер билан яксон бўлгани ҳолда масжид-ибодатхоналар ҳеч нарса бўлмагандай бус-бутун қолгани ҳақидаги шоҳидлар гувоҳлиги исботлаб турибди.
Масалан, Индонезияда 106 мингга яқин кишининг ҳаётига зомин бўлган тўфон чоғида деярли барча масжид омон қолган. Мутахассислар уларнинг вайрон бўлмаганига мустаҳкам қурилганини сабаб қилишган бўлса-да, масжидлар ёнидаги пишиқ-пухта қурилган кўп қаватли уйларни тўлқин ер билан яксон қилиб кетган. Худди шу ҳолат бошқа жойлардаги офатлар пайтида ҳам кузатилган эди. Чунки «Бу бало ва офатлар одамлар қилаётган гуноҳ-мацсиятларидан қайтишлари учун, улар қилган айрим гуноҳларининг жазосини торттириб қўйиш учундир». 
Улуғ донишмандлар башорат қилганидай, ўтган йигирманчи аср ҳам, янги бошлангани ҳам инсониятга тинчлик, хотиржамлик, осойишта турмуш олиб келолмади. Ўзларини умумбашарий маданиятнинг, фаровон ҳаётнинг, чинакам инсонпарварлик жамиятининг тимсоли санайдиган Ғарбда турмуш яхшилангани билан у ерлардаги разолат ва зулмлар, жиноят ва гуноҳлар туфайли одамлар хотиржам, хавф-хатарсиз, эртанги кунидан кўнгли тўқ ҳолатда турмуш кечира олмаяпти. Бунинг устига қилмишлари эвазига Худонинг шунақанги балоларига гирифтор бўлишяптики, тинч, осойишта кунлар тобора танқислашиб кетмоқда.

Аҳмад Муҳаммад

Қарз бериш ва омонат

Подробности

Бўлим: Муносабат

Инсон жамиятдан айро ҳолда яшай олмайди.  Одамлар ўзаро мулоқот, муомала-муносабатда бир-бирлари билан яқинлик ўрнатадилар. Қолаверса, қийин пайтларда бир-бирини қўллаш, бир-бирига маънавий, моддий ёрдам бериш, йиқилганда суяб, қоқилганда қўлидан тутиб ўртадаги муносабат, яқинликни яна-да мустаҳкамлаш одамийлик фазилатлари сирасига киради. Кишиларнинг ўзаро яқинлигини мустаҳкамловчи муносабатлардан бири — қарз олди-берди ҳолатлари ҳисобланади. Бугунга келиб қарз олди-бердисида юзага келаётган муаммолар, одамларнинг бир-бирига ишончсизлик билан қараши ва қарз олиб қайтаришни пайсалга соладиганлар ҳисобига кўпчилик бу савоб ишдан ўзини олиб қочадиган бўлди.
Кимгадир қарз берсангиз, унга берган маблағингиз билан хонадондан

Файз- барака кўтарилади

-деган фикрни илгари суришди бизнинг кичик сўровимизда иштирок этган айрим юртдошларимиз. Хўш, бу гап нечоғли тўғри? Чиндан ҳам қарз бериш билан мол-мулкнинг баракаси кўтарилиши бор гапми? Бугунги мулоҳазалар айни мавзуда мушоҳада этилган.
Қарз бериш Аллоҳ наздида садақа беришдан кўра хайрлироқ ва савоблироқ, дейди кексаларимиз. Пайғамбар (с.а.в) ҳам ҳадисларида шундай марҳамат қилганлар:  “Бир кишининг муҳтожга қарз бериши садақа беришидан ўн саккиз даража афзалроқдир”.  Шундай экан қарз қандай қилиб баракани аритсин?  Агар қарз берувчи кишига муҳтожга қарз бериш мушкулликлар туғдирса, Аллоҳ таоло ва Пайғамбар (с.а.в) бу ҳақида бандаларни огоҳлантирган бўлар эдилар. Зеро, Набий алайҳиссалом буюк хислатлар соҳиби бўлганлар.
Айтмоқчи бўлганимиз қарз олди-берди муносабатларида нега биродарларимиз бир-бирларига ишончсиз бўлиб қолганлари ҳақида эди.
—    Қарз очдан ўлмаслик, касал бўлиб қолганда муҳтожликда сўралаши керак. Айримлар эса уй-жойини қўшнисиникидан ортириш, машина олиш, тилла тақинчоқли бўлиш ва ҳоказолар учун ҳам қарз олади,- дейди биз билан суҳбатда  Самарқандлик муштарийимиз Гўзал Самандарова.- Ҳозир баъзи сохта обрў илинжидаги одамлар бой кўринишнинг “ажойиб” йўлини ўйлаб топишган.  Пулдор таниш-билишларидан қарз кўтариб, уй-жойини таъмирлайди, керак бўлса мошина ҳам олади-да, кейин ўзини бойвачча кўрсатиб юради. Шунақалардан бири маҳаламизда яшайди. Ўзи бир ўғил, бир қизи билан эридан бева қолганди. Ўқитувчилик қилиб бировдан кам, бировдан кўп бўлиб ризқини ошаб юрган хотин бирданига айниди-қолди. Нима эмиш, акалари, янгалари, овсину қайноғалари қўшқаватли, ҳашамдор ҳовлида яшасину, у оддийгина уйда, камтарона туришда яшасин эканми? Хуллас, ўн-ўн беш чоғли одамлардан қарз кўтариб  ҳовлисини таъмирлади, меҳмонхонасини қиммат мебеллар билан жиҳозлади, ўғлига машина олиб берди-да, энди ўзи  ойлик маоши билан қарзларини узаяпти. Камига қарз берганлар ҳам фоиз ҳисобига берган, маош билан фоиз узиладими ё қарз тўланадими?.. “Ўғлимга киракашлик қилиб қарзларимизни узишга ёрдам беради, деб машина олиб бергандим, кунда ўртоқлари билан мошинани бир жойга уриб ё бир ишкал қилиб келади. Қайтанга фойда қиламан деб зарардан бошим чиқмай қолди” дейди бир куни ҳасрат билан.  Нима дейсиз энди, ҳар ким ўзига тақдир қилинган турмуш, ризқ-насибасига рози бўлсин экан-да. Бундайларни кўрганингизда бировга қарз беришга ҳам ўйланиб қолади, киши. Кейин одамларнинг бировга қарз бериш билан бараканг учади, деганида ҳам жон бордек туюлади-да...
Орамизда муштарийимиз мисол келтирган аёлга ўхшаганлар кўп.
Ислом таълимотида кўрсатилган қарз олди-бердиси одобига назар ташлайдиган бўлсак, унда қуйидаги ҳолларда қарз олиш  учун мурожаат қилишлик жоиз саналади:
1.    Хасталик ва бошқа сабаб билан ишлаб фойда тополмай қолганда, муҳим эҳтиёж чиққанда шунга яраша олмоқ.
2.    Рўзғор, оила камчилигини бутламоқ учун. (Яъни рўзғорда егулик таом қолмаганда, маълум бир муддатгача етгулик озиқ-овқат олиш учун)
3.    Уйланмоқ учун етарли тайёргарлик кўрилмаган ҳолатда қарз олмоқ.
Яратган ана шу уч ҳолатда қарздор бўлиб қолган кишига ёрдам ваъда қилган. 
Баъзи бир кимсаларда қарз олишдан аввал қайтармаслик нияти бўлади. Бу жуда ҳам ёмон.
Омонатга хиёнат қилиш — мунофиқлик!
Абу  Ҳомид Ғаззолий ҳазратлари ўзларининг “Айюҳал валад” (“Эй, фарзанд”) рисолаларида қарз бериш ва қарздорлик ҳақида шундай дейдилар: “Қарздор бўлиш кишининг ҳузурини бузади. Кўп қарз олмоқдан  кескин тийилиш керак. Қарзи бўлганнинг роҳати бўлмайди. Қарздор  киши қарзининг хизматкоридир...”
—    Ҳозир қарз олиб вақтида қайтармаслик, наинки вақтида, умуман қайтармаслик урфга кирган дейди яна бир юртдошимиз Абдувоҳид Ботиров.- Бир пайтлари қарздор кишининг тили қисқа, сал хижолатлироқ юрарди, ҳозир қарз олиб қайтармайдиганларнинг аксинча, тили узун. Бир пайтлари қарз олувчиларнинг номи қарздор эди, бугунга келиб уларни “шустрый” деб атайдиган бўлдик. Умуман бир пайтлари қарз сўраш, бировлардан тиланиб юриш ор эди, бугунимизга келиб одамларнинг пулини олиб, “ухлатиб” кетиш фахрга айланди. Бундоқ ўйлаб қаралса, одамлар бир-бирига ёрдам бермай қўйди, оқибат йўқолиб кетяпти, қийин пайтда бир-бирини қўллаш, моддий-маънавий кўмак бериш тобора камайиб кетяпти, деган гапларни кўп эшитяпмиз, айтяпмиз. Лекин ҳар қандай ҳолат ва вазиятни юзага келтирадиган одамларнинг ўзи эканини эсдан чиқариб қўйяпмиз. Кимгадир қарз бериб вақтида оломаётган, ҳатто умуман ололмаганлар бошқа бир одам қарз сўраб келганда иккиланиб қолади-да. Орамизда шундай одамлар борки қарз-қавола олиб катта-катта ейди, қиммат кийимларни кияди. Ундайлар “Тиланмоққа одатланган фақирликдан қутилмайди” деган гапни эшитсалар, истеҳзо билан кулсалар керак. “Мана биз ундан бундан қарз олиб шоҳона яшаб юрибмиз, ҳеч ҳам фақир эмасмиз” деб ўйлайдиганлар жуда адашади. Аслида уларнинг қарздор бўлиб, қарз берган одамларидан қочиб юрганининг ўзи катта фақирлик...
Юртдошимиз таъкидлаганларидек, кўп ҳолларда айримларнинг омонатга хиёнат қилаётганлари оғриқли ҳол.  Қарзни қайтармаслик ҳеч қанақасига оқланмайдиган ҳолат. Бировнинг ҳаққи ҳеч қачон бошқа бировга буюрмайди. Аҳли салафлардан бири шогирдларига қарата “Бировнинг ҳаққига эҳтиёт бўл. Қарздорлик хавф ва дард эканини билгани ҳолда бепарволик қилган киши эртасини ҳалокатга ташлаган бўлади. Қарздор бўлишдан сақлан. Зеро Пайғамбар с.а.в “Заммасида бировнинг ҳаққи борлигини билгани ҳолда тўламасдан, розилик олмасдан ўлганнинг жаноза намози ўқилмайди. Токи ворисларидан бир киши ўша қарзини зиммасига олгунига қадар”, деб марҳамат қилганлар”, деб панд-насиҳат қилган экан.
Омонатдорликнинг ҳам ўзига хос қоидалари, одоби мавжуддирки, омонатни яхши сақлаб, уни ўз вақтида эгасига қайтариш ҳам Аллоҳ ва ҳам бандалари олдида киши қийматини юксалтиради. Қарзни қайтармаслик, бировнинг ишончини суистеъмол қилиш билан киши ҳам дини, ҳам дунёсига путур етказади. Балким бировларни қақшатиб, қарз олиб судраб юриб бугун тўкин яшаётган бўлиши мумкин, аммо эртага ҳам омонатга хиёнат қилгани, ҳам норозичилик ортидан топган ҳаловати мингдан минг уқубат ва азобларга гирифтор қилиши аниқ.
—    Аввало эҳтиёжига яраша қарз сўраган одамни қуруқ қўймаслик керак дейди, - Акмал Қурбонов исмли сурхондарёлик газетхонимиз.- Аммо қарз сўраган одамга эллик мингдан ортиқ пул бермаслик керак. Эҳтиёжманд одамнинг қўлига пул тушгунича ўша сумма бемалол етади. Агар сиздан 500- 600 Ақш доллари миқдорида қарз сўрашаётган бўлишса, дарҳол ҳотамтойлик қилиб бериб юборишдан олдин мулоҳаза қилинг. Унга қарз нега керак экан? Уйланиш учун бўлса майлига. Лекин “зарур бўлиб қолди”, “керак эди”, “тезда қайтараман” деган навбатчи жумлаларни тизиб ташласа,  ўйлаб кўриб, сўнг берганингиз маъқул. Қолаверса, катта миқдорда қарз бераётганда  қонунийлаштириб, тилхат билан берган маъқул. Ҳарқалай, ҳам ўзингизни пешона терингиз билан ишлаб топган пулингизга куйиб қолмайсиз, ҳам кимнингдир қарзини қайтармай гуноҳкор бўлиб қолишдан асрайсиз.
Ҳақиқатдан ҳам юқоридаги мулоҳазаларда жон бор.

Қарз қонуний тарзда берилса

на сих куяди, на кабоб. Демоқчимизки, икки томон ҳам хотиржам равишда олди бердисини амалга ошираверади. Кейинги  пайтларда  қарз бериб оғзи куйганлар таниш-билишларига қонуний тарзда қарз бераётганларини ҳам эшитяпмиз.
—    Бунда аввало қарз олувчининг шахсига доир ҳужжатлари ва қарз берувчи номига ёзган тилхати нотариус томонидан тасдиқланиб, расмийлаштирилади,- дейди ҳуқуқшунос Бобуржон Абдуллаев.- Тилхатда қарз миқдори ҳарф билан кўрсатилиб, қайтариш муддати аниқ кўрсатилган бўлади. Башарти қарз олувчи тилхат ёки ўзаро тузилган шартномада кўрсатилган муддатда қарзини қайтармаса, унда қарз берувчи қонуний равишда ҳуқуқий органларга мурожаат этиб, қарзининг ундирилишини сўраши мумкин.
Шундайку-я, аммо ҳар бир инсоннинг босган изини, қўйган қадамию, бажараётган амалини тафтиш қиладиган энг

Олий назоратчи- ВИЖДОНи

пок бўлсин! Виждони пок, иймони бутун, диёнатли киши омонатга хиёнат қилмайди. Қарз олиб, бировларнинг меҳнати, ҳақи эвазига тўкин ҳаёт қуришни мақсад қилмайди. Аслида олганда бу ёлғон дунёда ҳаммамиз омонатдор, қарздормиз. Аввало Яратганнинг олдида жон, савоб қарзимиз бор. Ундан кейин ота-онамиз олдида фарзандлик бурчи қарзимиз, устозларимиз олдида шогирдлик, яқинларимиз олдида меҳр-муҳаббат қарзимиз бор. Омонатдорлик ҳисси барчамизни бир онга бўлса-да тарк этмасин. Қарзимизни ёруғ юз, муносиб жавоб ва яхши амаллар билан узиб хотиржам таскин топиш саодати ҳаммамизга тақдир қилинган бўлсин.

Умида АЗИЗ

Идора ва ташкилот ходимлари

Подробности

Бўлим: Муносабат

Ишхона бизнинг иккинчи уйимиз. Ишлайдиган жойимиз ва жамоамизда соғлом маънавий муҳит, ўзаро бир-бирини тушуниш, қўллаб-қувватлаш ва аҳиллик бўлса, ҳам ишда унум бўлади ва ҳар иш куни яхши кайфият билан қаршиланади. Албатта ишхонадаги асосий талаб иш унумдорлиги ва ҳар ким ўз вазифасини масъулият билан бажара олиши устида боради. Бироқ жамоада ва жамоадошлар орасида ўзаро аҳиллик, ҳурмат-иззат бўлмаса ходимларда яхши кайфият бўлмайди. Яхши кайфият нафаси сезилмайдиган муассасада эса иш унумдорлиги ҳақида гап бўлиши мумкин эмас. Ҳозирги кунга келиб айрим корхона ва муассасалардаги носоғлом маънавий муҳит ва ходимларнинг маънавий ҳамда ахлоқий даражасидаги қусурлар ҳисобига жамоаларда бўлмағур гап-сўзлар, бир-бирини кўролмаслик, ғийбат ва фисқу фасод бўҳтонларни тарқатиш анчайин урфга кириб қолди. Бу ҳол  аёл ходималар қолиб эркак ишчиларни ҳам ўз домига тортиб кетяпти. Бугунги оғриқли мулоҳазалар айни мавзу атрофида.
Ишлашдан, меҳнат қилишдан асосий мақсад нима? Албатта, моддий эҳтиёжини қондириш, яхши яшаш ва албатта ўзига тақдир қилинган ризқнинг келишини осонлаштириш. Хўш, ризқни нима ва қандай амаллар барокатли қилади? Аниқки, ён –атрофидагиларнинг дилини оғритмаслик, кераксиз гап-сўзлардан ва ғийбат, бўҳтон отлиқ инсонларга зиёни тегадиган номаъқулчиликлардан нари юриш. Шундай экан, нега биз ризқимизга барака оралашини истаб, ҳар куни эрталабки тўққиздан кечки олтигача уйимиздан, фарзандларимиздан нари бўламизу, амалдаги ишимиз ниятимизга терс мақсадни ифода этади? Баъзида бажарилиши керак бўлган бир уюм ишимиз қолиб, жамоадошларимиз орасидан фалончихоннинг қилғиликларини, писмадончивойнинг аллаким биландир гап олиши бошқачалигию бошлиқнинг янги келган ходимага кўз ташлаши маъноли эканини муҳокама қилишдан бўшамаймиз.  Бемаъни ва бефойда нарсаларга вақт сарфлаб,  қилишимиз керак бўлган ишларга қор ёғдириб қўямизу, йиғилишларда раҳбариятдан гап эшитиб, ранжиб юрамиз. Энг ачинарлиси, ўзимиздан  ранжимаймиз, биздан иш талаб қилаётган раҳбариятдан ранжиймиз! Кўрдингизми, қанчалик маънавий дунёмизнинг қашшоқлиги, феъл-атворимиздаги қусурларнинг аҳволини. Ўзимизни, феълимизни тафтиш қилиш ўрнига оладиган маошимизнинг озлигини, баракаси йўқлигини айтиб зорланамиз, нолиймиз. Биз иш берувчини алдаб, вазифамизни бажариш ўрнига аллақаёқдаги сариқ чақага қиммат ишларга вақт  йўқотсак, жамоадошимизнинг оилавий аҳволи, киядиган кийими ва ҳоказоларини муҳокама қилиш билан  иш кунини охирласагу унуми кўринмас ишимизга ҳақ талаб қилиб, маошимиз баракали бўлишини исташимиз уялгулик эмасми?!..
—    Шаҳримизда мактаблардан бирида директор ўринбосари бўлиб ишлайман,-дейди исми –насабини сир тутишимизни сўраган юртдошимиз.- Жамоамиздаги маънавий ҳолат, ўқитувчи ходимларнинг ўзаро муомала-муносабатини кузата туриб, “эссиз, таълим муассасасидаги  меҳнат одоби шундай бўлса, бошқа ташкилотларнинг шўри қуриган экан-да” деган ўйга бораман.  Аввало мактабимизда фаолият кўрсатадиган ўқитувчиларнинг учта-тўрттаси бир бўлволиб компанияларга бўлинишгани ҳам кулгили... ва ҳам куйгулик ҳолат. Ундан ҳам шармандалиси эса ўша компаниясидаги ўқитувчи дугонасининг орқасидан ғийбат қилиб, унинг сирини ҳаммага ошкор қилиб юришади. Энг ачинарлиси, мактаб ўқувчилари ҳам ўқитувчилар орасидаги бу тахлит уятли ҳолатдан хабардорлар. Энди  ўқувчи ўқитувчисининг болаларча қилғиликларини кўриб-билиб турса қандай қилиб ўша устозини ҳурмат қилиб, унинг тарбия ҳақида айтганларига қулоқ солиб, ишонади?! Ўқитувчиларимизнинг ўзларида тарбия, маънавий савия, салоҳият етарли эмас деб ўйлайман. Бу ҳолатдан қаттиқ ташвишга тушаман ва хижолат чекаман. Бир куни директор мени хонасига чақириб, “Бу ўқитувчиларингизнинг одоб-ахлоқи мутлақо на одамгарчиликка на таълим соҳаси ходимининг одоб мезонларига тўғри келмайди. Бир-бирини кўрганда оғиз-бурун ўпишадию, орқасидан мағзава ағдаргани уялишмайди. Кеча биттаси олдимга кириб ўзи билан бир дастурхонда нон-ош еб, опа-сингил бўлиб юрган қизни ёмонлаб чиқди. Имтиҳонларда ўқувчилардан пул олармиш, ўқувчиларга егуликлар келтиришни буюрармиш... Мен унинг гапларини эшитишдан хижолат бўлдим, у оғиз кўпиртириб гапиришдан уялмади!..” қабилидаги гапларни айтди. Нима ҳам дердим, ўзи шундоқ ҳам ишимиз қийин, асабий зўриқиш, ақлий меҳнатдан бошимиз гаранг. Устига айрим бефаросат ўқитувчиларнинг  мактабда шахсий-оилавий муаммоларини муҳокама қилиши, бир-бирига нисбатан шахсий адоватларини ишга аралаштириши роса одамни ҳолдан тойдиради...
Тассуфки, бундай ҳолатлар деярли кўп мактабларда учрайди. Ўқув муассасаларида ишлайдиган ходимларнинг бу тахлит андишасизлиги ҳақида гапира туриб, кекса ёшли устоз-мураббийлардан бири “Ўқитувчилар болалар билан ишагани учун ҳам бола феъл, майдакаш бўлиб қолишса, керак-да” деган эдилар истеҳзо билан. 
—    Ишхонамиздаги майда-чуйда гап-сўзлар, дилхираликлар сабабли янги келган ходимлар бу ерда узоқ ишлаёлмайди,-дейди  вилоятда ишлайдиган таниш ҳамкасбларимиздан бири.- Муҳаррир билан бош муҳаррир тил бириктиришган, муҳаррир опанинг кўзига ёмон кўринган бечора ходим, бош муҳаррирнинг ғазабига учраб,  ишлаган ҳақини ҳам ололмай ишдан бўшаб кетишга мажбур бўлади. Қанчадан қанча муаллифлар қалам ҳақини оломай, шундай тубан кимсалар билан тенглашамизми, деб қўл силтаб кетаверишди. Ҳатто муҳаррир хонимнинг дастидан Бош муҳаррирнинг рафиқаси ҳам мутахассис бўла туриб газетамизда ишлаёлмай,  коллежга ишга ўтиб кетди. Бизнинг ишхонамизда ишлаган бирорта ходим ҳали бу ердан рози бўлиб, мен қалам ҳақимни, маошимни тўлиқ олдим, деб кетгани йўқ. Ҳаммаси уч-тўрт ой ишлаб, маош оломаслигига кўзи етгач ишдан “ўз хоҳишига кўра” бўшаб кетади. Буниси ҳам майли, бошқа ташкилотларда гап-сўз, ғийбат тарқатиб юрадиганлар оддий ходимлар бўлса, бизнинг ишхонамизда бундай норасмий ишлар билан бошлиқ ва унинг ўринбосарининг шахсан ўзи шуғулланади!  Ходимларни бир-бирига қарши қайраб, жамоада совуқ уруш кайфиятини уйғотишади. Бу ҳолатга ҳаттоки муҳаррир хонимнинг мактаб ўқувчиси бўлган қизи ҳам ўз ҳиссасин қўшади. Ризқ ошаб турган жойингга тош отиш гуноҳ, лекин ўзи маънавият ва маърифат тарғиботчиси бўлган, журналист, зиёли одамларнинг қилғиликларини кўриб дилинг ғашланади киши...
Ҳамкасбимиз гапириб берган ҳолат кўпчилик идораларда, айниқса хусусий корхоналарда кўзга ташланади.  Айрим хусусий корхона эгалари ўзларини қулдордек тутиб, қўл остида ишлайдиган ходимларга гўёки қулга муомала қилгандек муносабатда бўлишларига кўп ҳолларда гувоҳ бўлганмиз. Шундай ташкилотлардан бирини биламан, ходимлар бошлиғининг ҳаттоки уйини тозалаш, куйиб қолган чироғини алмаштириш, янги уйга кўчаётганида таъмирдан чиққан хоналарни тозалаш, устага овқат қилиб бериш, раҳбарнинг қизининг кийимларини кимёвий тозалаш, бошлиғининг оила аъзоларидан бирор ким касалхонага тушса дори-дармон, дўхтирига чопиш, корхона эгаларининг бозорлигини қилиб, ҳатто ошхонасига сув ташишгача бўлган ишларни бажаришади, десам ишонасизми? Ана шундай тахлитда ходимларини ишлатадиган хусусий корхона эгалари орамизда бор.
Шифокорлик касблар орасида ўзининг масъулиятлиги билан алоҳида аҳамиятга эга. Шифокор деганда кўз ўнгимизда ораста, озода, ширинсўз, нигоҳлари мулойим инсон гавдаланади. Аммо буни қарангки, шифокорларимиз орасида ҳам, бир-бирини кўролмаслик, ҳасад ва ғийбат каби иллатлар урчиб ётган экан.
—    Бош шифокор бир ҳамширанинг гапга кириб, мени иш жойимни ўзгартирди,-дейди шифокор дўстларимиздан бири изтироб билан.- Афсуски одамнинг меҳнати қадр топмаса ёмон экан. Ўша ҳамширанинг жияни тиббиёт олий ўқув юртини тамомлаб, тайинли иш тополмаётган экан. Малака ошириш ўқишидалигимда ҳар куни мени ёмонлаб бош шифокорнинг олдига киравериб, мен йўғимда ҚВПда бир талай тартибсизликлар уюштириб, текшириш келганда дори-дармон воситалари айқаш-уйқаш ётгани, ҳисобда турадиган беморларга бепул тарқатиладиган дори-уколлар ҳужжатлаштирилмагани, хуллас ҳамма иш ўлда-жўлда бўлгани рўкач қилиниб, ўқишдан қайтган заҳотим ишдан олиндим ва ўрнимга энди ўқишни битириб келган тажрибасиз, ғўр йигитни қўйишди. Анча пайт узоқ йўлга қатнаб ишлаб қийналдим. Шукр одамлар ҳамма нарсани билади, ким оқ, ким қора, ким яхши ишлайди, ким ўз ишини уддалай олмайди. Мен аввал ишлаган қишлоқда яшайдиганлар ҳатто вилоят соғлиқни сақлаш бошқармасигача  чиқиб, мени аввалги иш ўрнимга қайтаришди. Ҳозир ҳаммаси ўрнига тушиб кетди. Аммо кўп асабийлашдим, руҳий тушкунликка тушдим, ўзимни ҳимоя қилолмай бир ҳамширанинг фисқу фасодига қурбон бўлдимми деб эзилиб, соғлигимни йўқотдим. Қўлидан иш келмайдиган, ўз ишини эплаб бажармайдиганлар ишлайдиганларга халал бериб, иш унумини пасайтиришади.  Ундайлар Худодан инсоф сўрашдан бошқа нима ҳам қилардик?..
Нима ҳам дердик, шифокор юртдошимиз айтганларидек, ғийбатчи, ҳасадчи жамоадошимизга Худойимнинг ўзи инсоф ва тавфиқ бермаса, ундайларни бошқа ҳеч қанақасига тўхтатиб бўлмайди. Кўнглини эгаллаб олган ҳасад ва ёвузлик кучи ундай кишиларни яхши яшашга, яхши ишлашга, меҳнати ортидан обрў ва ҳурмат топишига йўл қўймайди. Оқибатда ўзидан илгарилаб кетаётган, жамоада ҳурмат топаётган, раҳбарият ва ходимларнинг эътиборини қозонаётган ҳамкасбини кўрарга кўзи қолмайди. Умуман олганда, юқорида айтилганидек, бу ҳар қандай кишининг маънавий даражасига боғлиқ. Унутмаслик керакки, инсон ҳавас билан кўкаради, ҳасад билан эса... Бундайида Ўзи асрасин!..

Умида АЗИЗ

Бунга риоя қилинг:
Жамоадошлар орасида, ишхонада ўзингизни жуда ақлли кўрсатишга уринманг. “Ақлингиз ошиб-тошиб” кетаётган бўлса ҳам ҳамкасбларингиз фикрига қулоқ тутинг. Ҳамма билан бир хил муносабатда бўлишга ҳаракат қилинг. Унвон ва мансабига қараб муомала қилиш инсонийликдан эмаслигини унутманг.
Ҳар куни ишга худди байрамга кетаётгандек отланинг. Бу сизга кун бўйи кўтаринкилик бағишлайди.
Ишхонадаги муаммоларни шу ернинг ўзида қолдиринг, шунингдек уйдаги муаммоларни ишхонага олиб келманг.
Ҳамкасбларингиз ва жамоадошларингиз билан иш юзасидан бўлиб турадиган майда тортишувлар, кичик дилсиёҳликлардан фожиа ясаманг!
Унутманг, ишхонангиздаги ҳаловат ва хотиржамлик ҳаётингизга файз улашади.   

Яхшиликни яхши инсон қилади

Подробности

Бўлим: Муносабат

Бугун юртимизда ҳукм сураётган тинчлик, хонадонимиздаги осойишталик, дастурхонимиздаги тўкинлик Яратганнинг бизга кўрсатаётган чексиз раҳмати, фидоий инсонларнинг элим-юртим деб қилаётган эзгу меҳнатининг самараси десак, асло янглишмаймиз. Зотан, ҳар бир кунини, ёйинки ҳар сониясини ўзгалар мушкулини осон қилишга, ўксик қалбларни қувонтиришга бахшида этадиган инсонлар - чинакам фидоийлардир. Инсонлар хизматида ҳам бўлиш, уларга имкон қадар ёрдам қўлини чўзиш ва ҳожатларини раво қилишда доимо саъю-ҳаракатда бўлиш қандай саодат. Бу саодат  ҳосили яхшилик деб аталади. Дунёга келиб, ота-онамиз ва яқинларимизни қувонтирган дақиқаларимиздан бошлаб бизни яхши инсон бўлсин, яхшиликлар қилгувчи, эзгу амаллари билан эл назарига тушган инсон бўлсин деб дуо қиладилар. Бизга ён- атрофимиздагиларга, дўсту ёр, ошнаю бегоналарга яхшилик қилишни ўргатиб, яхши амалларнинг бажарувчиси икки дунё саодатига мушарраф бўлишини уқтириб келган катталаримиз, “Ўнг қўлинг қилган яхшиликни чап қўлинг билмасин”, “Яхшиликни қилгину дарёга от, билса балиқ, билмаса Холиқ” деган нақлларни қулоғимизга қуйганлар. 
Мулоҳаза қилсак, замонамизда яхшилик ва эзгу амалларнинг ҳам оҳорига путур етгандек гўё. Бир пайтлари бир коса овқатининг ярмини қўшнисига илиниб, ярми билан бола-чақасини тўйдирган, боласининг эгнидаги кийимини эҳтиёжманд танишининг фарзандига берган, сўнгги томчи сувини йўловчи ҳамроҳига илинган кишиларнинг авлодлари бугун арзимаган ёрдамлари учун манфаат кутадилар. Беминнат яхшилик қиляпман, деган иддаони бот-бот такрорлаб турсалар-да, аслида мурувватлари тагзамиридаги таъма яққол кўриниб туради. Ундайларга юқоридаги мақолларни эслатиш билан наф тополмайсиз. Ўзлари ўйлаб чиқарган янги “мақол” билан оғзингизни ёпиб ташлашади:
“Яхшиликни қадрлаган одамга қилиш керак!”
Бироз аввал шундайлардан бири билан ҳамсуҳбат бўлиб қолдим.  Суҳбат мазмунини келтирсам, муҳтарам ўқувчи ишонмаслиги табиий. Негаки, ўша гапларни ўз қулоғим билан эшитган бўлсам-да, орамизда шу тоифадга одалар борлигидан, боз устига улар халқнинг зиёли қатламидан эканлигидан ҳайратга тушганман. Хуллас, “сувни сингадиган жойга сепиш керак” деган фикрни илгари суришга уринаётган суҳбатдошим айтадики:
—    Шу пайтгача мен кимга яхшилик қилган бўлсам, жабрини тортганман. Одамлар яхшилик қилишга арзимайдиган, яхшиликни қадрламайдиган бўлиб кетишган. Мен ҳатто ўз туғишган жигарларимга яхшилик қилиб, раҳмат эшитмаганман. Бегоналарнику қўяверайин. Жамоамизга бир қиз ишга келди. Отаси вафот этган экан, мен унга қиммат кийимларимни бердим, раҳбарият билан гаплашиб маошини кўтардим. Ундайларга қилган ёрдамимнинг сони бору саноғи йўқ. Лекин ҳеч биридан менга наф етмаган. Яна бирининг ишга жойлашишига ёрдам бердим, ишсиз сарсон бўлиб юрганди, охири “маошимни тўлиқ оломадим” деб мен раҳбарлик қилаётган ташкилотни судга беришгача борди. Хуллас, яхшиликнинг ҳам уволи бор экан, мурувватинингизни қадрлай билмаган одамга яхшилик қилиш ўзингизга жабр бўларкан...
—    Одамларга яхшилик қилгани ҳам қўрқиб қолдим, -дейди яна бир ҳамюртимиз.- Ўзим пойтахтда иш баҳона қолиб кетганман. Ижарада яшайман. Ижара уйимга тез-тез вилоятлардан келадиган таниш-билишлар келиб туришади. Эрта бориб, кеч ишдан қайтганим учун ҳам ҳамманинг кўнглини бирдек олишга улгурмайман. Қолаверса, ўзим маош билан тирикчилик қиладиган бўлсам. Хуллас ижара ҳаққига ёрдам бўладими, деб бир –иккита қизларни ёнимга олгандим. Бири тўйларда қўшиқчилик қиларди, яна бири аллақердадир ишларди. Хуллас, одамдан яхшилик қолади, деб уларга индамай ош-овқат учун бозорликни ўзим қилибман, бирор куни пули бўлиб қолса ўзи қайтарар, деб ижара ҳаққию коммунал тўловларни ўзим берибман, хуллас мусофир қизларга зулм қилмайин, ҳозир имкони йўқдир, имконияти бўлганда берар, деган ўйда индамай юраверибман. Бир куни ишдан келсам, икковлашиб ижара уйимни шип-шийдон қилиб, маиший техника буюмлари ва тилла тақинчоқларимни шилиб, бунинг устига эшикни ланг очиқ қолдириб кетишибди... Хўш, мен яхшилик қилиб нима топдим?! Менга зарилмиди аллакимларнинг ташвишини қилиш?! Мусофир бўлса ўзига, пули бўлмаса, мен айбдор эмасман-ку!.. Майли, бунисини ҳам қўя турайлик, яқинда тест синовларига келган ҳамшаҳар бир қизни уйимг қўйишимни сўраб танишим илтимос қилди. Рози бўлдим. Уларни кутиб олиш учун ишга кечикиб ишхонада гап эшитдим. Қизга музлатгич ичидаги егуликларни, қаерда нима борлигини кўрсатиб, албатта овқат пишириб ейишини уқтириб ишимга бордим. Кечки пайт ишдан қайтсам, ҳалиги қиз сумкасини илволганча: “Мени фалончи ака пастда кутаяптилар, ҳозир қайтаман” деяпти мендан ўзини уйимга қўйишни сўраган йигитни айтиб. Қиз чиқиб кетгач ҳалиги танишим қўнғироқ қилиб менга бақиряпти: “Нега у кетаман, бу уйда турмайманга тушди?! Ўзи нима қилдингиз унга? Бирор нарса еганмиди?! Овқат-повқат бермагандирсизда?!” дейди уялмай! Мен аллақаёқдаги танимаган- билмаган одамларимнинг хизматкоримидим, ишдан қолиб уни кутволиб, уйимга жойлаштирганим етмагандек, овқат пишириб бошида парвона бўладиган?! Одамлар бундоқ уёқ-буёғига қараб иш қилишса яхши бўларди. Менинг фикримча, ҳозирги замонда бировга, айниқса нотаниш одамга яхшилик қилишнинг ҳеч ҳожати йўқ. Яхшилик қилиш керак, қачонки унга жавоб бера оладиган одамлиги кўзингиз етса ва албатта яхшилигингиз муносиб тақдирлансагина! Ахир ўрислар айтадику, саломга яраша жавоби бўлади, деб... 
Бу юртдошимизнинг гапларида нечоғли ҳақиқат бор билмадигу, аммо фикримизча яхшиликнинг ҳеч қандай таъмаю илинжи бўлмайди. У фақат Аллоҳ учунгина ва кишининг ўз кўнгли хотиржам бўлиши учунгина қилинади. 
Пайғамбаримиз (сав) марҳамат қилиб айтганларки: "Қуёш балқиган ҳар бир кунда икки киши ўртасини адолат билан ислоҳ этишинг- эҳсондир. Бир кишини уловига минишида ёрдам беришинг ва юкини уловига кўтариб юклаб беришинг эҳсондир. Бир кишига табассум билан яхши сўз айтишинг - эҳсондир. Намоз сари босган ҳар бир қадаминг баробарида сен учун эҳсон бор, одамларга азият берадиган нарсани йўлдан бартараф этишинг ҳам сенга эҳсондир".
Ҳадисдаги ҳар бир каломда улкан маъно,  беҳисоб ганжина яширинган. Ундаги ҳикматни англаган киши учун ҳидоят йўлари очиқ, қадру мартабаси юксак бўлади. Биз эса қилган яхшилигимиз, арзимаган мурувватимизни миннат қилиб, ўзи эҳтиёжманд бўлиб турган инсондан яна ниманидир таъма қиламиз. Моддиюндан бошқани кўролмайдиган ноқис ақлимиз англамайдики

Яхшилик — садақа ҳисобидадир!

Юқорида келтириб ўтилган ҳадиси шарифда таъкидланганидек, бир-биридан дилгир бўлган икки инсоннинг орасини яқин қилмоқлик учун айтилган бир оғиз ширин сўз, кимгадир табассум билан билдирилгна тилак, йўлда ётган, кимгадир озори тегиши мумкин бўлган хасни чеккароққа суриб қўйиш ҳам эҳсон, садақа ҳисобида. Садақа эса инсонни балою офатлардан, мусибатлардан пана қилади, дейди буюклар. Аслида кимгадир яхшилик қилиш билан ўзимизга садақа қилаётганимизни, кимнингдир арзимаган юмушининг адо этилишида ҳисса қўшиш билан  ўз ҳожатимиз раво бўлишига сабабчи бўлаётганимизни англаганимизда, балки инсонларга яхшилик қилиш учун бир неча борбар тиришган бўларми эдик...
—    Халқнинг азалий урф-одатларига назар ташласангиз, ҳар бирининг замирида кимгадир яхшилик қилиш,  кишиларнинг мушкулини осон қилишда кўмаклашиш асосий мақсадни ташкил этади, - дейди Бухоро шаҳар 17- умумий ўрта таълим мактаби тарих фани ўқитувчиси Юлдузхон Авезова.- Оддий ҳашар маросимларини олинг.  Қўни-қўшни, маҳалладошлар ҳамқишлоқларининг кўпчилик билан битадиган юмушлари ҳақида эшитиб қолишса бўлди, ҳамма ишларини йиғиштириб ўша одамникига чиқиб, биргалашиб ҳар қандай юмушни адо этишга. Эркаклар  билан бир қаторда аёллар ҳам ҳашар бўлаётган хонадонга  рўзғорларида бор таом ва егуликлардан олиб чиқишган. Бу билан ўртадаги меҳр-оқибат, ўзаро ҳурмат туйғулари юксалган. Мана шу арзимасдек туюлган инсоний муносабатларнинг ўзида ҳам яхшилик кўзга кўриниб туради. Бугунга келиб эса сиз айтгандек яхшиликка таъма аралашгани ҳисобига юқоридаги муносабатларга ҳам дарз кетган. Ҳозир биров ҳашарга чақирмайди. Одамлар ҳам тирикчилик ташвишидан ортиб қўшнисининг юмушларига қарашгани вақт тополмаяпти. Осонгина ёлланма ишчилар ёрдамида ҳар қандай юмуш бажарилади. Аслини олганда, ҳамма нарса инсоннинг ўзига боғлиқ. Аввало яхшилик қилишни ўзимизга касб этиш учун, кўнглимизда яхшилик уруғи қадалган бўлиши керак, деб ўйлайман... 
Мақолада келтирилган мулоҳазалар юзасидан Тошкент шаҳридаги “Мирзо Юсуф” жомеъ-масжиди имом хатиби Раҳимберди Раҳмоновнинг фикрлари билан қизикдик:
—    Дунёда савобга, яхшиликка олиб борадиган ишлар жуда кўп. Жумладан, ота-онасига яхшилик қилиш, қўни-қўшнисига, ака-укасига, қавму-қариндошларига, маҳалла-кўйдаги ёрдамга муҳтожларга, қаровсизларга кўмак бериш сингари хайрли ишларни ўз бурчи, деб қабул қилиш юксак инсоний фазилатлардир.
Онгли мусулмон тасаввурида инсоннинг барча амаллари, модомики ниятида Аллоҳ таоло розилигини топиш бўлса, шубҳасиз ибодат каби бўлади.
Шунинг учун ҳам мусулмон кишисига яхшилик эшиклари доимо очиқ, у Аллоҳнинг кенг раҳмати, беқиёс савоблари ва раҳмати соясида бу эшиклардан хоҳлаган вақтида кираверади.
Улуғ саҳоба Жобир (рз.) Пайғамбаримиз (сав)дан ривоят қилади, Ул зот: "Яхшилик қилишнинг барчаси - садақадир" - деб марҳамат қилганлар.
Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.): "Бир кишининг уловга минишида ёрдам беришинг яхшилик - эҳсондир. Бир кишига табассум ила яхши сўз айтишинг ҳам яхшиликдир, одамларга азият берадиган нарсани йўлдан олиб ташлашинг ҳам сенга яхшиликдир, икки киши ўртасида адолат билан ислоҳ қилишинг яхшиликдир. Моддий ёрдамга муҳтож оилага мурувват қилишинг ҳам сен учун яхшиликдир. Кишига бу каби яхшиликларни адо этгани учун Аллоҳ, унга қалб мусаффолигини беради, қолаверса, кўп хайру савобларга эга бўлади", деганлар.
Дарҳақиқат кимгадир яхшилик қилиш, кимнингдир кўнглини кўтариш, кимнидир қувонтириш билан ўзимизни хотиржам ҳис қиламиз. Яхшиликнинг асосий маъниси ҳам шунда: инсон яхшиликни аввало ўзига қилади. Ва ўзига яхшилик қилиш билан ён-атрофидагиларига нафи тегади, эзгу амаллари кўпаяди. Эзгуликни фақат моддий ёрдам бериш ё жисмоний кўмак деб тушуниш бирёқлама тасаввур бўлади. Меҳрга, мурувватга муштоқ кўнгилларни зиёрат этиш ҳам -  яхшилик... Нима дедингиз? Бу борада сизда қандай мулоҳазалар бор? Албатта биз билан ўртоқлашинг.

Умида АЗИЗ