Muslima.Uz

Яқиндаги узоқ одамлар

Подробности

Бўлим: Муносабат

Тушимга бувим кирибдилар. Нимагадир мендан хафаликларини сездим. Адангизга яхши қаранглар болам, дедилару, ғойиб бўлдилар. Вафот этган бувимнинг бу гапларидан сергак тортдим: охирги марта отам билан қачон тузукроқ гаплашдим? Қачон кўйлакларини ювиб бергандим-а? Баъзан болам-чақам, рўзғор деб тинмай ишлаётган отамнинг қачон келиб, қачон кетганларини ҳам билмай қоламан. Ҳа, бувим тушда бўлса ҳам мени муҳим нарсадан огоҳлантирдилар. Менга яқинларим керак. Мен фақат улар бетоб бўлиб қолганда эмас, балки ҳар куни уларнинг аҳволи билан қизиқишим лозим. Шу ўринда мавзуга доир дугонамнинг ҳикояси ёдимга тушди.

Разм солсам, ҳаммамиз ўз ишимиздан, ўй-хаёлларимиздан ортмай қолганмиз. Рўзғор аталмиш зил-замбил аравани тортиш учун қаёққадир югурамиз, шошамиз. Отанинг ўғил билан, онанинг қиз билан гаплашишга вақти йўқ. Кузатсам, онам ишдан келиб уйқусираганча уй юмушларини буюришдан, отам ўқишларинг яхшими, деб сўрашдан нарига ўтишмайди. «Ҳа, буларни боқаяпман, эртанги тушлик пулини бердим-ку», балки шундай ўйлар отам. «Қизимнинг сарпосига қизил духоба олдим, сариғига ойлигим етармикан», бу онамнинг кўнгилларидан ўтгани. Тўғри, ота-онам ишлашлари керак. Аммо бизни узоқлаштиргани учун баъзан ишни ҳам ёмон кўриб кетаман.

Кеч кириб, дастурхон атрофига йиғилганда ҳам мавзу бозордаги нарх-наво ва кимнингдир оилавий қўйди-чиқдиси ҳақида боради. Бўғилиб кетаман, етти ёт бегонани соатлаб муҳокама қиламиз. Бизга алоқаси йўқ ишларга аралашиб юрамиз. Гўёки  ёнгинамизда ўтирганлар билан айтиб сирлашадиган, маслаҳатлашадиган гапимиз йўқдек. Баъзан шунчаки танишимизнинг ишини битириш учун ҳам вақт ажратамиз.

Асли бир-бирига жуда яқин инсонларнинг кўнгли яқин эмаслигига сабаб нима? Гоҳо оналарнинг болам айтганимни қилмайди, деб нолиганини эшитиб қоламиз. Қизиқ, нега фарзанд онасининг гапига қулоқ солмайди? Айрим оилаларда ота билан фарзанд ўртасида кўринмас «жарлик» пайдо бўлган. Бир қарашда ҳаммаси кўнгилдагидек туюлса-да, аммо болаларнинг ота-онадан узоқлашишига, баъзан ота-оналарнинг ўзи сабабчи бўлиб қолади. Фикримни изоҳлашга ҳаракат қиламан. Аёл киши уйда кам бўладиган хонадонда жанжал кўп бўлади. Ҳозир эса давр аёлнинг ишлашини ҳам тақозо қиляпти. Бироқ, ота-оналик масъулияти фақат болани боқиш билан ўлчанганда у жуда енгил бўларди. Бола учун тарбиядан муҳимроқ либос, илмдан афзалроқ бойлик бўлмаса керак. Кўп кузатганман, ўзига тўқ оила фарзандлари бироз бемеҳрроқ бўлиб ўсади.  Уларга ота-онаси истаган нарсасини муҳайё қилиб берса ҳам нимадандир норози бўлаверадилар. Ўртаҳол оилада гарчи фарзандлар сони кўп, бириникини бири кийиб улғайса ҳам жигар-жон бўлиб воя
га етадилар. Демак, болани ҳеч нимадан  кам қилмай ёки ўртамиёна боқиш унинг тарбиясини белгиламайди.

Назаримда, фарзанд ва она ўртасида кўринмас жарлик пайдо бўлишининг ҳам бир қанча сабаблари бор. Бугунги кунда кўпчилик талабалигида турмушга чиққан қизлар фарзандлик бўлгач, уни боқиш учун энага ёллайдилар. Хўп, талабанинг-ку ўқиши бор, аммо, бола боқишга ҳам жисмонан, ҳам руҳан тайёр бўла туриб энага ёллашни оқлаш қийин. Эҳтимол энагаларнинг тажрибаси кўп бўлиши мумкин, бироқ бола учун у ҳақиқий маънода она ўрнини боса олармикан? Ахир халқимиз бежизга туққан она эмас, боққан она деб айтмаган. Қолаверса, энг нозик пайтидан то оёққа тургунча боқиб, тарбиялаган энага болага яқин бўлиб қолади. Ўз онасидан керак пайтида ғамхўрлик  кўрмаган бола келажакда волидасига меҳрибон бўлади, деб ким кафолат бера олади?

Зухра Бобохўжаева

Уни кутяпсизми?...

Подробности

Бўлим: Муносабат

Машина кўчамиз томон бурилганида эндигина тонг ёришиб келаётган эди. Тирикчилик ташвишида дарвозаларидан ҳатлаётган қўшниларимиз гап нимадалигини фаҳмлаб, бош чайқаганча бизни кузатиб қолишди. Ўзимни тутиб тура олмадим. Ҳиқиллаб йиғлаб юбордим. Энди ҳеч қандай умид, ҳеч қандай илож йўқ, яна бир неча соатдан кейин дадам бизни ҳам, бу ёруғ оламни ҳам ташлаб кетади. Кечагина касалхонага кўргани борганимда йиғлаб берган эди, демак, айрилиқ онлари яқинлигини билган экан-да. Мен ғофил эса дадам ўлиб қолиши мумкинлигини умуман хаёлимга келтирмабман. Барибир тузалиб кетади, ҳар қандай касалликнинг давоси бор-ку, деб ўйлабман.
«Дорининг кучи билан нари борса бир сутка ушлаб туришимиз мумкин. Яхшиси, ортиқча қийнамайлик...»
Докторнинг айтган гапи қулоғим остида тинимсиз жаранглаётган эди.
Дадамни ичкарига ётқизиб, ҳовлини саранжомлашга тушиб кетдик. Фақат хурсандчилик кунларга, тўй-томошаларга гувоҳ бўлган ҳовлимизда энди жаноза бўлиши керак. Мен кўзимда ёш билан иш қилар эканман, ўлимини кутиб ётган дадам ҳақида ўйлардим. ҲАҚИҚИЙ ЧОРАСИЗЛИК НИМА ЭКАНЛИГИНИ ҲИС ҚИЛИШ УЧУН АЙНАН УНИНГ ҲОЛАТИГА ТУШИШ КЕРАКДИР БАЛКИ. Бу дунёда насибаси деярли тугаб битганини у жуда яхши тушунар, биз қандай маросимнинг тадоригида ғимирлаб қолганимизни ҳам фаҳмлар эди.
Аммо ким ҳам жигарбандларидан, бор-йўғидан ажраб, ўзини нималар кутаётганини билмайдиган манзил томон йўл олишни истарди?..
Ўлим...
Бугунми-эртами, қачондир у менинг ҳам рўпарамда пайдо бўлиши аниқ. Ер юзида қимирлаган жон борки, вақт-соати етиб, ажал фариштасига иши тушади-ку. Ўша маҳал руҳим танамни тарк этишини, менга ҳам жаноза ўқилиб, тобутимни қабристон томон кўтариб боришлари, айниқса, жонсиз танамни лаҳадга қўйишларини ўйласам, аъзойи баданим жимирлаб кетади.  
Қизиқ, ўлимни хушҳол қарши оладиганлар қандай инсонлар экан? Улар нима учун бунчалар жасур, қай сабаб туфайли ўлимдан ҳайиқмайдилар, юраклари қандай дош беради?
Билмадим. Англаганим шуки, қўрққан билан ўлимдан қочиб қутилиб бўлмайди. У ҳеч кимга «мен фалон куни келаман, тайёр бўлиб тур» деб айтмайди. Инсон қаерда, қай ҳолатда бўлмасин, паймонаси тўлдими, тамом, чора излаб овора бўлмай қўя қолсин. Кўча-кўйда, маст-аласт ҳолатда ёхуд қандайдир жирканч амал устида жон берганлар ҳақида эшитиб, уларга ачиниб кетаман. Қазойим етадиган бўлса, ўз уйимда, яқинларим қуршовида, хорликка учрамай ўлишни орзу қиламан. Мана, худди дадам каби.  
Бирин-кетин ҳол сўраб қўшнилар чиқа бошлашди.
Пешин маҳал дадам сал ўзига келгандай бўлди. «Мени очиқ ҳавога, сўрига олиб чиқинглар», деб туриб олди. Олиб чиқдик. Уч кундан бери бош кўтара олмаётган дадам ўтириб олди, овқат сўради. Дарров ўзи яхши кўрадиган маставадан ярим коса пишириб бердик. Узум еди. Бу ҳолдан жуда қувониб кетган эдик. Умидланиб қолдик. Фойдаси йўқлигини билсам ҳам аямга «дўхтир чақирайлик» дедим.
Бирпасдан кейин дадам яна ичкарига киришни истади. Қадрдон ҳовлига, қуёш порлаб турган осмонга, дов-дарахтлар, чарх уриб учаётган қушларга сўнгги бор, тўйиб-тўйиб қараб олгандир. Қизиқ, ўлими яқинлигини билган одам нималарни хаёл қилади? Балки бу дунёда қилишга улгурмаган ишлари, йўл қўйган хато ва камчиликлари, гуноҳларини ёдга олиб чексиз афсус чекар. Бундай пайтда савобли амаллари кўзига кам кўринар, кўриб турган ёруғлигидан маҳрум бўлишни ва қаро ер бағридан қўним топишни хаёл қилиб бутун вужудини ваҳима қоплар.  
Умр бўйи дард нималигини билмаган дадамнинг иҳраб ётишини кўриб, юрак-бағрим ёниб кетаётган эди. Оғриққа чидолмай ҳар сафар оҳ чекканида ичимни алланарса тирнаб ўтарди.  
Бу дунёда кимнингдир ўлимини кутишдан-да оғирроқ азоб бор, дейишса, асло ишонманг. Айниқса, ўша одам ўз яқинингиз бўлса...        
Оғриқлар тезроқ якунига етишини истар ва айни пайтда бунинг оқибатини аниқ-тиниқ тасаввур қилаётган эдим.
Мен фақат бир нарсани истардим: дадам бошқа қийналмасин...
Шомга яқин дадам қийналмай қолди... Бунчалар осон жон таслим қилишини кутмаган эдим. Жон чиқиши жуда қийин бўлиши, баъзилар ҳатто кунлаб хириллаб, баъзан беҳуш ётиши ҳақида эшитгандим. Дадам эса ҳушидан айрилмади, тилидан ҳам адашмади. Кейинчалик Худонинг ёрлақагани шу бўлса керак-да, деган хаёлга бордим.
Қиблагоҳимнинг жони чиққан маҳал ака-укалар, синглим қатори мен ҳам ув тортдим. Кимларнидир қучоқлаб аччиқ-аччиқ йиғладим. Кейин... кейин эса кўзимдан бир қатра ёш чиқмай қўйди.
Мен дадамнинг вафотини табиий ҳол сифатида қабул қилган ва бунга жуда тез кўниккан эдим. Жаноза пайтида, тобутни кўтариб кетаётганимизда ҳам, қабристонда ҳам ўзимни мажбурлаб, бошқалар кўрсин учун уч-тўрт марта йиғлаб қўйдим. Аввал ўйлаганимдек, дадамга қаттиқ куйганим учун ҳушимдан кетиб, йиқилиб ҳам қолмадим.  
Йиғлаганимдан нима фойда? «Агар тинимсиз йиғласанг, даданг тирилиб келади», дейишса, кунлаб, ойлаб йиғлашим мумкин эди. Дадам ўлди, энди у йўқ! Минг оҳ-воҳ қилсам ҳам, бошимни деворларга уриб, дод-фарёд кўтарсам ҳам зарра қадар нафи тегмайди. Унга берган озорларим, дилини оғритганларим, хизматини ўринлатиб қилмаганларим – бари энди ортда қолди. Қўлимдан ҳеч нарса келмайди. Тириклигида қадрига етмаган эдим, ўлганидан сўнг унга қандай ёрдамим тегиши мумкин?.. Ҳар-ҳарда руҳига бағишлаб тиловат қилиб тураман. Шу холос.
Ҳамма жаноза билан овораю, мен бир бурчакда турганча ҳаёт ва ўлим ҳақида хаёл сурардим. Инсон умри шунчалик қисқа экан-да. Эсингни таниганингдан бошлаб, тинимсиз меҳнат қиласан, нималаргадир эришиш илинжида елиб-югурасан ва мутлақо кутмаган пайтда бари якунига етиши мумкин. Бугун дадам ўлди. Тез орада эса мен фарзандли бўламан. Тақдир тақозоси шундай, кимдир ўлади, кимдир келади. Дунё асли меҳмонхона деганлари инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқат. Энг алам қиладигани эса ушбу меҳмондорчилик қачон тугашини ҳеч қачон била олмаймиз. Ҳамма масала ҳам шунда-да. Агар ҳар ким қазо муддатини билганида, ер юзи фаришталарга тўлиб кетарди. Балки ҳозирги гапим баландпарвоз туюлар, лекин рости ҳам шу: инсон ўтган умрини вақти-вақти билан сарҳисоб қилиб турсин экан. Токи, ғафлатда қолмаслик учун. Кимнинг журъати етса, ўлимдан қўрқмасин, энг яхшиси, уни кутиб яшашни, ташрифига тайёр бўлиб туришни ўргансин. Шунда кўнгли хотиржамликка эришади.
Дадамнинг вафотидан кейин ана шу хулосага келдим.

Аброр Адҳамзода

Абадийлик нима?

Подробности

Бўлим: Муносабат

Дунё ҳаддан ташқари тез ўтиб бормоқда. Мен бунинг сирини унчалик тушунмасдим. Ҳа, энди вақт бўлгандан кейин ўтади-да, деб қўярдим. Аммо бир уни отам билан суҳбатлашиб ўтирганимда, бу масаланинг ечимини топгандек бўлдим. Отамиз коллежда физика фанидан дарс берадилар, шу боис бўлса керак, деярли ҳамма муаммони ўша фан орқали ечишга уринадилар. Вақт нима, деб сўрадилар мендан. Мен ўзимча ақллилик қилиб, «Холислик сари» дастурида кетган чиройли бир ҳикматли сўзни ай-тиб қутулган бўлдим: «Файласуфлар вақт ҳақида тортиша-тортиша вақтларини ўтказганлари қолди, холос!»

Отам эса менга ўхшаб айлантириб ўтирмадилар ва вақтнинг нима эканлигини тушунтира бошладилар: «Мактабда ўқигансан, уни билишинг керак: вақт тезликнинг зидди ҳисобланади. Яъни, тезлик қанчалик ошса, вақт шунча камаяди. Тошкентдан Жиззахгача 200 километр, яёв йўлга тушсанг, бир неча кун юрасан, аммо машинада икки ярим соатда борасан. Кўрдингми, тезлик ошгани сайин вақт камаймоқда.

Ҳозирги кундаги вақтнинг файзи кўтарилгани ҳам техника асрига бориб тақалади. Одамлар машиналарни, самолётларни кашф қилишаёганида, ўзларича: «ҳамма ишларимиз бир зумда битиб қолади ва энди бўш вақтларимиз ҳаддан ташқари кўп бўлади» деб ўйлаган эдилар. Лекин айнан ҳозир одамлар бир ишни битиришга вақт топа олишмаяпти. Бўш вақт тугул, қадимгилар то пешинга қадар бажариб бўлган ишларни тезкор машиналарда кечгача битира олишмаяпти. Демак, ўғлим, вақт бу - Аллоҳнинг маҳлуқоти экан! Аллоҳ вақт деган ҳолатни, тушунчани яратганидан сўнг, Унинг ишларига банданинг ақл юргизиши ўта аҳмоқсизликдир!»

Отамнинг бу гапи юрак-юракларимни эзиб юборди. Чунки шу пайтгача мен вақт Холиқ томонидан яратилган бир нарса эканлигини ўйлаб кўрмаган эканман. Агар вақт яратилган бўлса, дўстлар, ақлимиз томонидан берилган кўпгина хулосалар ўта нотўғри бўлиб чиқади. Отам менга ўшанда бошқа бир саволни ҳам берганди: «Ўғлим, мана сен физикадан яхши бахо олгансан. Вақтнинг вужудга келиши, яъни йил ва куннинг пайдо бўлиши ер шарининг қуёш атрофида айланишига ва ернингўзўқи атрофида айланишига боғлиқ. Тўғрими? Энди савол - Тасаввур қил, ер ўз ўқи атрофида айланишни тўхтатди, қуёш ер атрофида айланишни тўхтатди. Шунда вақт деган тушунча қаёққа кетади? Соат миллари айлангани билан ВАҚТ ўтадими ёки йўқми?»

Бу савол мени ўйлантириб қўйди. Югуриб бориб, Қуръони Каримнинг маънолар таржимасини очдим. Ажиб ҳолат: Қуръонда Қиёмат ҳақида гап кетганида, «Ўша Кун» деб эслатилган эди. Кунлар эмас, балки Кун дейилмоқда. Қуёш ер атрофида айланишни тўхтатадиган онда энди биз билмаган, бизнинг тасаввуротимиздан анча юқори бўлган бир Кунда ҳаммамиз тўпланар эканмиз. Қўрқиб кетдим. Чунки мен «Ўша Кун»ни ҳақиқий маънода ҳис қилгандим ўшанда. Кейин эса АБАДИЙЛИК ҳақидаги ўйларимга ҳам бус-буткул якун ясадим: Яъниким, мен ВАҚТнинг махлуқ эканини тушуниб етдимми, демак, АБАДИЙЛИК тушунчасини бир куни тушуниб етаман. Аллоҳ таъолога бу нарса жуда ҳам осон эканлигига амалий суратда иймон келтирдим.

Шунинг учун бўлса керак, одамлар томонидан: «Дунё бевафо, жуда ҳам тез ўтиб кетмоқда!» деган гаплар янграб қолса, мен ичимда ўйлайман: «бу одамлар ўзлари тушунишаётганмикан айтаётган сўзларини?

Маҳмуд Асрор

Сахийлар ва бахиллар

Подробности

Бўлим: Муносабат

Сахийлик энг яхши инсоний хулқлардандир. Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом яхшилик қилишда, сахийликда, инфоқ-эҳсон қилишда саховатлиларнинг саховатлиси эдилар. У зотдан бирон нарса сўралса, асло йўқ, демасдилар. Бир куни бир киши Набий алайҳиссаломдан бирор нарса беришларини сўради. Шунда у зот бир водийга сиғадиган қўй подасини тортиқ қилиб юбордилар. Қўйларни қўлга киритган одам ўз қавмининг олдига бориб: «Эй қавмим, Исломга келинглар, Муҳаммад алайҳиссалом фақирликдан қўрқмайдиган инсондек сахийлик билан хайр-эҳсон беради», деди. 
Кимга  мол-дунё берилган бўлса, уни кўпайтириб, босиб ётмасдан  инфоқ-эҳсон, садақа йўлларига сарф қилиши керак. Сахийлик нажот топишнинг йўлларидандир. Аллоҳ таоло сахийликни инсонларнинг энг яхши фазилатларидан санаб, сахий кишиларга охиратда улкан ажр-савоблар бўлиши хабарини берган.  
Бу ҳақда хабарларда бундай дейилган: «Сахий кишининг таоми шифодир, бахил одамнинг таоми касалликдир»; «Сахий кишининг хатоларини кечиринглар, чунки Аллоҳ таоло ҳар бир қоқинганида уни қўлидан тутиб туради»;  «Сахийлик бамисоли жаннат дарахтларидан биридир. Унинг шохлари дунёга осилиб тушиб туради. Ким унинг шохларидан бирини тутиб олса, у жаннатга бошлаб боради. Бахиллик эса дўзах дарахтидир. Унинг шохлари дунёга чиқиб туради. Ким шу шохлардан бирини ушласа, уни дўзахга бошлаб боради»; «Хуфёна қилинган садақа Аллоҳнинг ғазабини сўндиради», дейилган.  
Сахийлик бобида солиҳ аждодларга тенг келадигани бўлмаган. Аббон ибн Усмон шундай ҳикоя қилади: «Бир киши Абдуллоҳ ибн Аббосни бир бопламоқчи бўлиб, Қурайш қабиласининг катталарига келиб: «Абдуллоҳ бугун сизларни нонуштага таклиф қилди», дебди. Улар розилик билдириб, нонушта вақтида Абдуллоҳникига боришди. Унинг ҳовлиси одамга тўлиб кетди. Абдуллоҳ бу ҳолни кўриб, нима гаплигини сўради. Меҳмонлардан бири уни бир четга тортиб, бўлган воқеани сўзлаб берди. Шунда Абдуллоҳ дарҳол мева-чева келтиришни буюрди, нон ва турли таомлар тайёр бўлгунича меҳмонларни мева билан сийлаб турди. Кетидан дастурхон ёзилиб, хилма-хил таомлар тортилди. Меҳмонлар овқатланиб, ўринларидан тураётганида Абдуллоҳ хизматкорларидан: «Шундай таомларни ҳар куни тайёрлай оламизми?», деб сўради. Тасдиқ жавобини олгач, меҳмонлардан ҳар куни шу ерда нонушта қилишларини илтимос қилди. 
Воқид ибн Муҳаммад ал-Воқидий бундай дейди: «Отамнинг айтишича, зиммасидаги қарзи кўпайиб, тоқат қилиб бўлмайдиган даражага етганида ўз арзи-ҳолини бир вараққа битиб, халифа Маъмуннинг ҳузурига чиққан экан. Халифа аризани ўқиб кўриб, орқа тарафига бундай деб ёзиб қўйибди: «Сенда саховат ва ҳаё хислатлари жамланган. Саховатинг қўлингдаги бор нарсанинг кетишига сабаб бўлди. Ҳаё эса аҳволингни бизга маълум қилишдан тўсди. Сенга юз минг дирҳам беришларини буюрдим. Агар сенинг хусусингдаги фикрларим тўғри бўлса, бундан кейин ҳам қўлинг янада очиқ бўлаверсин. Агар адашган бўлсам, у ҳолда сенга ўз сўзингни эслатиб қўйишга ижозат бер! Ёдингдами, отам Ҳорун ар-Рашид саройида қозилик мансабида турганингда менга Анас ибн Моликдан ривоят қилинган бир ҳадисни айтиб берган эдинг. Ўша ҳадисда айтилишича, Пайғамбар алайҳиссалом Зубайр ибн Аввомга бундай деганлар: «Эй Зубайр, билгинки, барча бандалар ризқларининг калитлари Аршда бўлиб, Аллоҳ таоло ҳар бир бандага қилган харажатига қараб (ризқ) беради. Кўп харажат қилганга кўп беради, оз харажат қилганга кам беради. Яна ўзинг мендан кўра яхшироқ билгувчисан». Шунда отам: «Аллоҳга қасамки, халифанинг мен билан ҳадис музокара қилиши унинг менга юз минг дирҳам ҳадя қилишидан яхшироқдир», деган эканлар. 
Мажидиддин Хавофий бундай дейди: «Олимларнинг айтишларича, одамлар тўрт тоифадан иборат: уларнинг бирлари очкўзлардир, булар ўзлари еб, бошқага беришмайди. Иккинчилари ўтакетган зиқналар бўлиб, улар ўзлари ҳам ейишмайди ва бошқага ҳам беришмайди. Учинчи тоифа сахий кишилар бўлиб, улар ўзлари ҳам ейишади ва бошқага ҳам беришади. Тўртинчилари олийҳиммат кишилардир, улар ўзлари емай бошқаларга беришади». Яна шу киши: «Сахийлик – бу инсоннинг саховат кўрсатиб, кейин бу ҳақда унутишидир», деган.
Абдуллоҳ ибн Масъуднинг мана бу фикрларига эътибор беринг: «Қайсиларингиз бир дирҳамни соғлигида ва бахиллигида инфоқ-эҳсон қилса, ўлим вақтида юз дирҳамни инфоқ этишни васият қилишидан яхшироқдир. Агар бойлик топсанг, уни қуртларга ем бўлмасин ёки қароқчилар қўлига тушмасин, десанг, садақа қил». 
Яҳё ибн Муоз айтади: «Ҳар қандай одамнинг қалбида сахийга муҳаббат, бахилга нафрат бор».  
Ҳасан Басрий: «Торлик, зиқналик қилманглар, акс ҳолда сизларга торлик қилинади», деган.
Абу Ҳомид ал-Ғаззолийнинг «Иҳёи улумид-дин» китобида саховатли кишиларнинг фазилатлари ҳақида ўнлаб ибратли ҳикоялар келтирилган: Ҳикоя қилинишича, Абдулҳамид ибн Саъд Мисрда амирлик лавозимида турганида у ерда қаҳатчилик бўлди. Раъиятнинг аҳволидан ниҳоятда изтиробга тушган амир: «Валлоҳи, мен шайтоннинг душмани эканимни билдириб қўяман», деб то арзончилик бўлгунича барча муҳтожларни ўз қарамоғига олди. Лекин орадан кўп ўтмай уни вазифасидан четлатишди. Мисрдан кетаётганида унинг зиммасида шу ерли савдогарлардан минг-минг дирҳам қарзи бор эди. Шунинг учун у хотинларининг беш юз минг дирҳамли зийнат-тақинчоқларини уларга агровга қўйиб кетди ва кейин ҳам қарзларини уза олмаса, ўша зийнатларни сотиб, ўз ҳақларидан ортганини амирнинг эҳсонларидан баҳраманд бўла олмаган бечораларга тарқатишларини сўраб мактуб ёзди.
Абу Марсад ниҳоятда саховатли киши эди. Бир шоир унинг шу фазилатини мадҳ этиб шеър ёзди. У шоирга: «Худо ҳаққи, менинг сенга берадиган ҳеч вақоим йўқ. Лекин сен мени қозининг олдига олиб бор-да: «Унда ўн минг танга ҳаққим бор», деб даъво қил. Мен бунга иқрор бўламан. Кейин мени ҳибсга олдир. Қариндошларим мени маҳбус қилиб қўйишмас». Шоир унинг айтганини қилди. Ўша куни кеч кирмасиданоқ унга ўн минг дирҳам берилиб, Абу Марсад озодликка чиқди.
Шу китобда Лайс ибн Саъднинг сахийлиги ҳақида бир неча ривоятлар келтирилган: Бир куни халифа Ҳорун ар-Рашид атоқли олим Молик ибн Анасга беш юз динор ҳадя юборди. Бу воқеани эшитиб Лайс ибн Саъд олимга минг динор совға юборди. Бундан хабар топган Ҳорун ар-Рашид ғазабланиб: «Мен беш юз динор берсаму сен менинг фуқароим бўлатуриб минг динор берасанми», деди. У бундай жавоб берди: «Эй мўминлар амири, менинг кундалик киримим минг динордир. Шундай улуғ зотга бир кунлик фойдамдан ҳам озроқ ҳадя юборишга номус қилдим». Ҳикоя қилинишича, Лайс ибн Саъднинг кундалик кирими минг динор бўлишига қарамай, унга ҳеч қачон закот вожиб бўлмаган экан. Чунки унинг қўлида ҳеч қачон бойлик тўпланиб қолмаган, тушган мол-дунёни ўша заҳоти муҳтожларга тарқатиб юбораверган. Яна ҳикоя қилинадики, бир хотин Лайс ибн Саъддан озроқ асал сўради. Лайс унга бир меш асал беришларини буюрди. Шунда одамлар: «Озроқ берсангиз ҳам бўларди-ку», дейишганида, бу зот: «Аёл эҳтиёжига яраша сўради, биз эса ҳолимизга яраша бердик», деган экан. Айтишларича, Лайс ибн Саъд ҳар куни уч юз олтмиш мискинга садақа қилмагунича биров билан гаплашмас экан. 
Бир куни Ҳазрати Алининг йиғлаб ўтирганини кўришди. Бунинг сабабини сўрашганида у: «Етти кундирки уйимга бирорта меҳмон келмади. Аллоҳ даргоҳида ҳурматим қолмадими, деб қўрқяпман», деб жавоб қилди.
Бир киши дўстининг ёнига келиб, тўрт юз дирҳам қарз бўлиб қолганини айтиб, ундан ёрдам сўради. Дўсти унга дарҳол айтилган миқдордаги пулни топиб жўнатдию уйига қайтиб киргач йиғлаб юборди. Хотини унга: «Бунчалар қийналар экансан, нега бердинг?» деди. «Пул берганимга эмас, унинг ҳолидан хабар олмай уйимга ёрдам сўраб келишгача мажбур қилганим учун азобланиб йиғлаяпман», деб жавоб берди эр.
Абдуллоҳ ибн Омир таниши Холид ибн Уқбадан бозор яқинидаги ҳовлисини етмиш минг дирҳамга сотиб олди. Тунда у Холиднинг аҳли-аёли йиғлаётганини эшитди ва яқинларидан нима бўлганини сўради. Улар: «сотилиб кетган ҳовлиларига хафа бўлиб йиғлашяпти», деган жавобни қилишди. Шунда у ходимига айтди: Уларнинг олдиларига бориб айтгинки, ҳовли ҳам, унинг пули ҳам уларга бўлақолсин».
Бахиллик, хасислик эса инсоний иллатлар ичида энг ёмони, энг  қораланганидандир. Ҳақиқатан ҳам бир бандага  кўп миқдорда мол-дунёни бериб қўйилган бўлса, унда бева-бечора ва мискин-фақирларнинг ҳам ҳақи борлигини огоҳлантириб қўйилган бўлсаю, у ана шу бойлигидан ҳеч кимга бермай, хасисилик қилиб юрса, Парвардигорга исён қилган, Унинг амрларидан чекинган бўлмайдими?!  
Бахилликнинг нақадар ёмон хулқ экани ҳақида бир неча хабарлар келган: «Мўминда икки хислат: бахиллик ва ёмон хулқ бирга жам бўлмайди»; «Хасислик ва иймон банда қалбида асло бирга жам бўлмайди»; «Эй Аллоҳим, Сенинг номинг ила қўрқоқлик ва бахилликдан паноҳ тилайман».     
Хаттобий айтадики: «Рад этишдаги хасислик бахилликдан қаттиқроқдир».
Салмон Форсийнинг айтишича, «Агар сахий киши вафот этса, ер ҳамда одамларнинг номаи аъмолларини битувчи фаришталар бундай дейди: «Эй Раббим, бандангнинг бу дунёда қилган гуноҳларини авф эт!». Агар вафот этган кимса бахил бўлса, улар: «Эй Аллоҳим, бу бандани жаннатдан тўсгил, чунки у бандаларингни Сен унинг қўлига берган мол-дунёлардан тўсган эди», дейишади. Баъзи ҳукамолар: «Ким бахил бўлса, мол-мулкини унинг душмани мерос қилиб олади», дейишган. 
«Бахил киши ўз мол-мулкининг қоровули ва ўзгаларга қолдирадиган меросининг хазиначисидир», деган Муҳаммад Зеҳний.
Абулбаракот Қодирий шундай дейди: «Киши қанчалик бадавлат бўлмасин, у хасис ва бахил бўлса, эл ичида обрўсиз ва қадрсиз бўлади». 
Абдуллоҳ ибн Аббос айтадилар: «Арабларнинг улуғларидан Ҳожиб жуда бахил киши эди. Кечалари бирор киши кўриб қолиб, нуридан фойдаланмаслиги учун олов ҳам ёқмас эди. Агар олов ёқишга муҳтожлик сезилиб қолса, оловни ёқардию кўрадиган нарсасини кўриб олиб оловни дарҳол ўчирарди».
Айтишларича, Марвон ибн Абу Хафса одамларнинг энг бахили бўлган. Бир куни у халифа Маҳдийнинг олдига бормоқчи бўлди. Хотини унга: «Агар унинг ҳузуридан мукофот билан қайтсанг, менга нима берасан?» деб сўради. У: «Агар менга юз минг дирҳам берилса, сенга бир дирҳам бераман», деди. Иттифоқо, унга олтмиш минг дирҳам ҳадя қилинган эди, у хотинига тўрт чақа берди.
Баъзи бахиллар жуда бой бўлишларига қарамай тийиннинг устида думбалоқ ошишган. Шундайлардан бири бозордан ўзига керакли нарсаларни сотиб олибди-да, уларни кўтартириш учун бир ҳаммолни чақирибди. Ҳаммолдан: «Бу нарсаларимни уйимга олиб бориш учун қанча оласан?» деб сўрабди. Ҳаммол «Бир ҳабба (тийин)», дебди. Хасис бой «сал арзонроқ қил», деярмиш. Ҳаммол: «Тийиндан ҳам ози йўқ-ку, нима дейишимни ҳам билмай қолдим», деди. Шунда хасис бой бундан ҳам арзонлатишнинг «йўлини» топди: «Яхшиси, бир тийинга сабзи сотиб оламиз ва бирга ўтириб уни еймиз». 
Сахийлик ва бахилликнинг бир неча даражалари бор. Сахийликнинг энг олий даражаси ўзининг мол-дунёга ҳожати бўлиб турса-да, қўлидаги ҳамма нарсани сахийлик билан бошқаларга тарқатиб юборишдир. Бахилликнинг энг юқори поғонаси эса кишининг молга ҳожати бўлатуриб, уни ўзига сарфлашда бахиллик қилишидир. Қанча-қанча бахиллар бор, етарли мол-дунёси, бойлиги бўлишига қарамасдан ўзи касал бўлса даволанмайди, яқинлари, ҳатто оила аъзолари муҳтож бўлишса-да уларга бирор нарса бермайди, кўнгли истаган нарсасини харид қилиб ея олмайди. Хулласи, Ҳазрати Али айтганларидай, «Бойлик эҳсон қилинса – иззат, беркитилса хорлик келтиради».