Muslima.Uz

Тушкунликка ўрин йўқ!

Подробности

Бўлим: Муносабат

Инсон боши тошдан, ҳар қанча ғам-балоларга ҳам дош беради, дейишади. Бежизга қарияларимиз «Бошинг тошдан бўлсин», деб дуо қилишмайди. Чунки бирор инсон ғам-кулфатлардан, балолардан ҳимояланган эмас. Бирор киши йўқки, ҳаётида мусибат-офатларга учрамаган бўлсин. Кимнингдир уйи, мол-мулки арзимас бир сабаб билан ёнғинга учраб ёниб кетиши мумкин. Ёки кимдир энг суюмли фарзандидан, яқинларидан жудо бўлиб қолиши мумкин. Бацзиларга Худо тузалмас бир дардни бериб қўйган. Кимдир узоқ йиллар эгаллаган мансабидан ҳайдалган. Бошқаси хотини (ёки эри) билан ажрашган. Имтиҳондан йиқилган, севгани ташлаб кетган, пулини ўғирлатган, деҳқончилиги офатга учраган, тижорати синган, машинасини уриб олган ва ҳоказо ва ҳоказо.
Бацзан «Дунё ҳаёти фақат ғам-ташвишлардан, бало-фалокатлардан иборат холосми, ёруғ кун ҳам бўладими», дея фарёд чекиб, дод деб юборгинг келади. Ҳа, аслида дунё деярли ана шундай кулфат-бахтсизликлардан, фалокат-офатлардан иборат. Онда-сонда «йилт» этиб қисқагина саодатли, масцуд ва бахтиёр кунлар ҳам келиб қолади. Лекин улар ёз тунидай жуда қисқа, тез ғойиб бўлади. Яна ўша ғамгин, нохуш, бахтсиз кунларингиз бошланади. Чунки Аллоҳ суйган бандаларини ана шундай ғам-ташвишларга мубтало қилиб қўйган, севган қавми устига турли балоларни юборади. 
Атоқли мацрифатпарвар Ризоуддин ибн Фахруддиннинг ғоят тацсирли сўзларига қулоқ солинг: «Балоларга сабр қилиш ва қазоларга бўйсуниш бало бўлмайдиган ва қазолар кўрилмайдиган жойга борадиган бирдан-бир йўлдир. Одам боласи қайғу, ҳасрат кўрмай умр кечириши мумкин эмас. Турмуш ва ҳаёт тиканли чангалзор устидан юришдан, машаққат тўлқинлари билан курашиб сузишдан иборат. Ақлли киши шу машаққатлардан қўрқмаслиги, келажакдаги роҳатларга умид боғлаб, ушбу машаққатлардан енгилмаслиги, кўнглини чўктирмаслиги зарур. Ҳар оғирлик ортидан бир енгиллик келишини Яратганнинг Ўзи вацда қилиб қўйган. Оқил киши албатта шу вацдани хотирлаб, кўнглини хотиржам қилади, ўзига тсалли беради. «Бошқа кишилар роҳатда юрадилар, қайғулари йўқ, ғам-аламли биргина менман», деб гумон қилиш янглиш ва зарарлидир. Роҳатда деб гумон қилинган кишиларнинг ҳоллари текшириб кўрилса, эҳтимол улардаги мусибатлар бошқаларникига қараганда оғирроқ экани мацлум бўлиши мумкин. Дунё кудурат юрти бўлиб, бир соат шодлиги бўлса, унга қарши юз соат ҳасрати бордир». 
Одамлар тушкун кайфиятга тушиб, диллари зулматга тўлганида қандай йўл тутишлари керак? Ором-фароғатни йўқотмаслик учун, дилдаги ғашликларни даф этиш учун нима қилиш лозим? Кўпчилик ана шундай пайтларда тамоман довдираб қолади. Бошига тушган мусибатларнинг сабабини, кўламини ва охири нима билан тугашини ўйлаб ваҳимага тушаверади, Бир ғами ўн бўлади, ҳаётидан файз, турмушидан лаззат кетади. Ваҳоланки, ҳаёт асло бир маромда кечмайди. У оқ ва қора кунлардан ташкил топади. Тун кунга алмашганидай, қиш ўз ўрнини ёзга бўшатганидай, ҳамма нарса навбати билан алмашиб туради. Дунёи чархпалак, деб қўйишибди. Хурсандчилик ортидан албатта хафагарчилик, бахт ортидан бахтсизлик, соғлик ортидан беморлик, ёшликдан сўнг қарилик келаверади. Бунда сиздан ижозат сўралмайди ҳам. Уларни тўхтатиш ёки ўрнини алмаштириб қўйиш инсонларнинг қўлидан ҳам келмайди. Булар Яратганнинг иродаси, ўлчовлари, ҳар бир инсоннинг пешонасига битилган ёзуғи. Ҳамма нарса қазою-қадарда битиб, муҳрлаб қўйилган. Тақдирингиздан қочиб бўпсиз, қисматингизни алдаб бўпсиз! 
Яратганнинг амрисиз инсонга битта тикан ҳам кирмайди. Тўғриликка етишганингиз хато қилмаганингиз учун эмас, хато қилганингиз тўғриликка эришмаганингиз учун эмас. Мана шу ақида агар қалбингиздан жой топиб, виждонингизда ўрнашса, балолар катта нецматга, машаққатлар ноёб ҳадяга, барча тушкун воқеалар мукофот ва совринларга айланади.
Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса унга мусибат юборади.  Сиз агар бирор безовталик, касаллик, ўлим, молиявий инқироз, уйингизнинг ёниб кетиши ёки сув олиши каби нарсаларга дучор бўлсангиз, бундан фожиа ясаб, изтироб чекаверманг. Аллоҳ ўша нарсани тақдирда битиб қўйган. Ирода мана шундайдир. Ирода қилиш фақат Ўзига хосдир. 
Тарих – энг яхши ибрат, дейишади. Ўтмиш воқеаларига теранроқ назар ташланг: ҳатто энг буюк инсонлар ҳам турли бало-мусибатларга, тацна-маломатларга, қийноқ-азобларга дучор бўлишган. Пайғамбар алайҳиссаломнинг бошларига Макка мушриклари не-не кулфатларни солишмади, қандоқ қийноқларга мубтало қилишмади! Тоифликлар у зотнинг орқаларидан тош отиб, масхаралаб шаҳардан ҳайдаб чиқаришди. Ғазотларда яралашди, азоб беришди. Пайғамбар алайҳиссаломнинг набираси Имом Ҳусайннинг калласини олиб, қатл этишди. Имом Бухорийдай зотни ҳам хўрлашди, камситишди ва ниҳоят она-шаҳарлари Бухородан ҳайдаб чиқаришди. Имом Ацзам, Имом Сарахсий ва Имом Аҳмадни зиндонга ташлашди. Сиз ҳам чин мўмин бўлсангиз, Аллоҳнинг синовларига, одамларнинг маломат, қийноқ ва ёмонликларига шайланаверинг. 
Қазо ва қадарга, яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам, хурсандчилик ва мусибатлар ҳам фақат Яратганнинг ҳузуридан эканига иймон келтирмагунингизча асабларингиз тинчимайди, нафс безовталиги сокин бўлмайди ва қалбингиздан васваса аримайди.  Йўлиқишингиз аниқ бўлган нарсада ҳасратга тушиб ўтиришнинг нима қизиғи бор? Ағдарилиши аниқ бўлган деворни тўхтатиб қолишга кучим етарди, деб чиранишнинг фойдаси бўлармикин? Ёки сув оқишини тўсиб қолишни ёки шамол эсишини ман этишни ёки синиши керак бўлган ойнани сақлаб қолишни уддалайман, деб хаёл суришнинг ўзи ғирт бемацниликдир. Бу иш сизнинг ҳам, менинг ҳам мажбуриятимизга  кирмайди.  
Ғазаб, шикоят, оҳ-воҳлардан олдин қадарга таслим бўлиш, надомат бехосдан келиб қолишидан олдин қазони эцтироф қилиш осонроқ эмасмикин? Шундай бўлгач, сабабларни юзага чиқариб, ҳийлаларни ишга солиб бўлганингиздан кейин ҳам сиз қўрққан, ҳадиксираган, олдини олган нарсангиз содир бўлиб қолса, хотирингизни жам қилаверинг. Чунки воқеа албатта содир бўлиши лозим эди. Сиз «ундоқ қилганимда бундоқ-бундоқ бўлар эди, агар анави ишни қилмаганимда эҳтимол бунинг олди олиниб қоларди» деган сохта гумонлар қуршовига тушиб қолманг. Фақат «Булар Яратганнинг тақдиридир, У хоҳлагани албатта бўлади, хоҳламаган нарсаси асло рўёбга чиқмайди» деган буюк ҳақиқатдан ўзингизга тасалли топинг. 
Шундай бўлгач, нега оҳ-вой чекиб, ўзингизни азоблаб юрибсиз? Тақдирингизни ўзгартириш қўлингиздан келмас экан, нолаю-афғон чекишлар нечун? Ишлар қолипидан кўчган, зарарлар, офатлар етиб бўлган-ку! Энди сизнинг қайғуришингиз ёки диққат бўлишингиз билан у ўзгариб қолмайди ёки ўрнига келмайди. Агар мусибатларни мардона қарши олсангиз, уларни Яратганнинг бир синови сифатида қабул қилсангиз, бу бирор қилиғимнинг жазосимикин ёхуд бирор хатойимга эвазмикин, деб хулоса чиқарсангиз бўлди. Донолар насиҳат қилганидай, мусибатлар кўзга малҳам, дилга қувватдир. 
Вилям Жеймс бундай дейди: «Мусибатларимиз биз кутмаган даражада ёрдам беради. Агар Достоевский ва Толстой фожиали ҳаёт кечиришмаганида асрлар оша қўлдан-қўлга ўтиб ўқиб келинаётган китобларини ёзишмас эди». Ибн Асир «Жомицул усул» ва «Ниҳоя» номли ажойиб китобларини юра олмай уйда михланиб қолганида ёзган. Имом Сарахсий ўн беш жилдли машҳур «Мабсут» китобини қудуқда ҳибс қилиб қўйишганда ёзган. Ибн Қайюм Жавзий «Зодул мацод» китобини мусофирликда, қийинчилик ҳолида тасниф қилган. Ибн Таймийя кўпгина фатволарини маҳбусликда баён қилган.  Машҳур араб шоири Абул Ацло ал-Маарий девон ва китобларини кўзи кўрмай қолганидан кейин ижод қилди. Нобел мукофоти совриндори Тоҳо Ҳусайн ҳам кўрмай қолганида машҳур эсдаликлари ва китобларини ёзди. Қанчадан-қанча фаросатли кишилар мансабидан четлаштирилганида мансабдалик пайтидан кўра кўпроқ инсониятга илм ва фикр таратди.
Мусибат етганларни табриклаймиз, машаққат етганларга хурсандчилик тилаймиз. Албатта дунёнинг умри қисқа, унинг хазиналари барибир тугайди. Фақат келажак дунё яхши ва боқий қолувчидир. Ким бу дунёда мусибатга дучор бўлса, боқий дунёда мукофотини олади. Ким бу дунёда қийналса, унисида роҳат кўради. Аммо дунёга  ошиқ бўлувчилар ҳамда унга суянувчилар ўшал абадий дунёда насибалари ўтиб кетишидан, роҳатлари бузилишидан ваҳимага тушиб туришади. Чунки улар бу дунёнинг ўзинигина хоҳлашади. Ким бу дунёнинг ўзини хоҳласа, унга мусибатлар улкан, қийинчиликлар катта бўлиб кўринади. Бундай кишилар фақат оёқлари остига қарашади. Фақат арзимас, арзон, фоний дунёнигина кўришади. Шунинг учун ҳаётда ором-осойиш тополмай қийналишаверади, жабр-жафо чекишаверади.  
Аждодларимиз ҳикоя қилишларича, ўтмишда одамлар хурсандчилик, яхши кунлар кўпайиб қолса, «ортидан яна қандай балолар, хафаликлар келаркин», дея хавфсираб-пўкиллаб туришар экан. Бошларига кетма-кет ғам-алам келса, «ҳали ҳаммаси аслига келади, булар тезда унутилади, бу бизларга бир синов-да», деб хотиржам бўлишар экан. 
Ҳақиқатан, улар кутганидай соатлар, кунлар ўтгани сайин ғамлар чекинади, дил яралари битади, мусибатлар унутилади, ишлар ўрнига келади, ҳаёт одатдаги маромига тушади. Агар тўғри хулоса чиқармаган, асл моҳиятни англамаган бўлсангиз, фақат чеккан азобларингиз, қийналган асабларингиз, тахмин-гумон қилган сабабларингиз, алдаб кетган саробларингиз қолади. 
Бир франсуз олимининг хотираларида ажойиб воқеа тилга олинган: «Биз Жазоир қишлоқларидан бирида илмий экспедитсияда эдик. Бир куни туйқусдан қаттиқ шамол кўтарилди. Бош кўтаришнинг, кўзни очишнинг имкони йўқ. Ерли аҳоли нима қилиб бўлса-да ўзларини ва мол-мулкларини қутқариб қолишга уринар эди. Шамол эса кучайгандан-кучаяр, йўлида нима тўғри келса, пирпиратиб учириб юборар эди.
Шу зайлда кучли шамол бир неча кунгача тинмади. Зарар кўрмаган бирорта хонадон, уй бўлмади. Тирик ҳайвонлардан омон қолганини ҳеч ким кўрмади. Дов-дарахт, экин-тикин ҳақида-ку, гапирмаса ҳам бўлаверади. Умуман қишлоқда ҳаёт асари кўринмас эди. Биз ўзимизча: «Энди аҳоли бу фалокат еридан бошқа жойга кўчиб кетса керак», деб ўйлар эдик. 
Шамол қандай бошланган бўлса шундай тўхтади. Аммо қишлоқда биз кутган нарсаларнинг бирортаси ҳам содир бўлмади. Ҳеч ким дод-вой солмади, ҳеч ким бўлиб ўтган фалокатдан, мол-мулкидан ажраганидан, уйи вайрон бўлганидан шикоят қилмади. Ҳамма яширинган жойидан чиқиб, ҳеч нарса бўлмагандек, қолган-қутган нарсаларини йиғиштиришга, тартибга солишга киришди. Ҳеч ким кўрилган зарарига афсус-надомат чекмас, қолган нарсаларидан фойдаланиб, ҳаётини қайтадан изга солиш пайидан бўлар эди. Бу оддий, саҳройи кишиларнинг фалокат олдида ўзларини хотиржам тутишлари, содир бўлган ишга ачиниб-хафа бўлмасликлари мени ниҳоятда ҳайратга солди».
2001 йили мусулмон бўлган Америка анархиячилари йўлбошчиси Абдул Вадуд (Сэм) Хайсмитдан «Исломга киришингизга нима сабаб бўлган?» деб сўрашганида шундай жавоб берган: «Мен кўп саёҳатга чиқар эдим. Бир гал Мавританияда бўлганимда у ердаги мусулмонлар ҳаёти билан танишгач, мен учун бундан бошқа муносиб йўл йўқлигини англаб етдим. Одамларнинг бир маромдаги осуда турмуши, уларнинг ҳар қандай ҳолатда ҳам тушкунликка тушмай, ҳаммасини тақдирнинг ёзуғи сифатида қабул қилишлари, энг кескин вазиятларда ҳам бир-бирларига ғазабларини сочмай, яхши муомалада бўлишларини кўриб, ҳар гал ҳайратга тушавердим. Бир гал Нуакшотнинг марказий кўчасида иккита енгил автомобил бир-бири билан тўқнашиб кетди. Ҳайдовчилар ойнадан бошларини чиқариб, табассум ила бир-бирларига нимадир дейишди. Тилмочдан сўрасам: «Жонингизга зарар етмадими, Аллоҳ катта фалокатлардан асрасин», дейишган экан. Шунда бу воқеа Ню-Йорк кўчаларида содир бўлганида иккала ҳайдовчи ўзини қандай тутишини кўз олдимга келтирдим: бошда айб кимдалигини ҳал қилиш учун иккови роса даҳанаки жанг қилган, ҳатто ёқалашишгача борган бўлар эди. Кейин политсияга, суғурта компаниясига қўнғироқ қилишади, бир неча гувоҳлар иштирокида экспертиза ўтказилади.  Қанчалаб маблағ сарфиёти, асаббузишлар, судбозлик маш-машалари, суғуртачиларнинг қурумсоқлиги…қўйинг-чи, битта авариянинг охирига етишдан кўра янги машина сотиб олиш осонроқ кўчади. Хуллас, мавританияликларнинг осойишта, бир маромдаги ҳаёти қарашларимни тубдан ўзгатириб юборди».  
Бацзи кишилар жуда тацсирланувчи, ношукр ва тушкун бўлишади. Арзимаган нарсалардан фожиа ясаб, келмаган фалокатлардан қўрқиб яшашади. Қўрқинчли хаёллар, нохуш фикрларга ғарқ бўлиб кетишаверади. Бирор касалликка чалиниб қолишса, ҳаммаси тамом бўлди, деяверинг. «Эй Худо, сенга нима ёмонлик қилувдим, нега ҳамма соғу менга дард бердинг», деб нола чекади. Яқинларини номдор дўхтирларга жўнатади. Аллақаёқлардан ноёб дориларни излатади. Одамларга берган қарзларини ундиради. Васиятнома ёздиради… 
Туйқусдан амалидан ажраган одамнинг дарди-ҳасрати буникидан ҳам аянчли. Кўкрагини захга бериб ётиб олган, телефонлар ҳам ўчирилган, келувчилар «уйда йўқлар» деган ёлғон билан изига қайтарилаётган, оила ацзоларининг дили қон қилиб юборилган, овқатдан юз ўгирилган, бехос кулиб юборган набирага дашном берилган…
Оқил одам бундай пайтларда ўзини ҳар қачонгидай бепарво тутади, касаллик ҳам, ишдан кетиш ҳам Яратган томонидан юборилган бир синов, деб тушунади. Касал бўлса, дарднинг сабабини излайди, Аллоҳдан шифо сўрайди, унинг муолажасига киришади. Ишидан кетса ҳам унча қайғурмайди, надомат чекмайди. «Ахир бу амал менга бир умрга хатлаб берилмаган-ку, тегирмон ҳам навбати билан, бугун бўлмаса эртага ўрнимга кимдир барибир келар эди», деб хулоса чиқаради. Бирор янги иш бошлашнинг ҳаракатида бўлади. Одамлардан беркиниб юриш ўрнига дўстлари ва оила ацзолари билан аввалда бой берилган дилкаш суҳбатлар ва мулоқотларнинг ўрнини тўлдиради. 
Мана шу ҳолатларни қазою қадарга кўниш, Яратганнинг ҳукмига рози бўлиш дейилади. Шундай  бир ҳадис бор: «Мен мўминнинг ҳаётидан ҳайратланаман: агар унга мусибат етса, унга сабр қилиб бунга ҳам савоб олади, бирор хурсандчилик етса, бунга ҳам шукр қилиб яна савоб олади».
Агар бошингизга ғам-алам тушса, дунё сиз учун зулматга чулғанса, оҳ-воҳ чекиб, зорланиб юрманг. Ўзингиздан бошқаларга яхшилик қилинг, атрофингиздагиларга гўзаллик улашинг. Шунда қийинчиликдан чиқасиз ва чинакам фароғатни ҳис этасиз. Агар сизни нохуш ўй-хаёллар ўраб, ҳаётингиз ташвиш-мусибатлар сувларига кўмилиб кетса, маҳрум-муҳтожларга нарса ҳадя қилинг, мазлумга ёрдам қўлини чўзинг, бошига қийинчилик тушганни балодан қутқаринг, очларни тўйдиринг, касалларни бориб кўринг, жабр кўрганларга тасалли беринг. Шунда ортингиздан ҳам, олдингиздан ҳам саодат-хурсандчилик ўраб олади.  
Бир ёзувчи ёзганидай, «Қийин вазиятларга тушиб қолсангиз, турмушингизни ғурбат, кундузингизни зулмат қилиб, азобланиб юришга чек қўйинг. Соғ-саломатсиз, оёқда юришга имконингиз бор, ҳали тоғларни ағдаришга, сувларни тўхтатишга қодирсиз. Арзимас мушкулотлар қаршисида тушкунликка тушиб ўтирмай, бугунги кунингиз учун ўзингизга мақсад-шиорлар тузиб олинг. Масалан, қуйидагига ўхшаш фойдали режалар белгиланг: «Бошқаларга манфаат бериб, эҳсон қиламан. Касал кўргани бораман. Жанозада иштирок этаман. Иккиланиб турганларни тўғри йўлга йўллаб қўяман. Очларга овқат улашаман, қийналганларга ёрдамимни таклиф этаман, мазлумларга ҳамдард бўламан. Бечораҳолларнинг оғирини енгил қиламан, жабрланганларга тасалли бераман. Олимларнинг ҳурматини жойига қўяман, катталарга ҳурмат ва кичикларга иззатда бўламан. Фақат бугун учун яшайман. Чунки ўтган иш ўтиб кетди, худди қуёш каби ботиб кетди».  
Бузургмеҳрдан сўрадилар:
– Сен нега қўлингдан кетган нарсага хафа бўлмайсан ва қўлингга келган нарсага шодланмайсан?
У деди:
– Қўлдан кетган нарсани хафагарчилик билан топиб бўлмайди, азиз умрни эса мол-дунё шодлиги билан беҳуда ўтказиб бўлмайди. Шундай экан, нега энди фойдасиз нарса учун ғам чекай, менга бир умр вафо қилмайдиган нарса билан қувонай?!
Донолар тавсия қилганидай, қўлингиздан кетган нарсага асло қайғурманг, уни қайтариб бўлмайди. Мол-дунёга қувонманг, у бир умрга сизга хатлаб берилмаган. Қайси ишга қўл  урсангиз, унинг оқибатини ўйланг. Бошингизга қийин иш, машаққат ва бало келса, муносиб тадбирини топишни ўрганинг.
Аллоҳ сиздан бирор нарсани тортиб олсаю агар сабр қилсангиз ва савоб умидида  бўлсангиз, ўша нарса учун сизга эваз беради. Хабарларда: «Кимнинг икки кўзини олсам, яцни кўр қилиб қўйсам унинг ўрнига жаннатни эваз қилиб бераман. Кимнинг дунё аҳлидан дўсти (жонини) тортиб олсам, жаннатни эваз қилиб бераман», деб келган. 
Ким ўғлини ёки қизини йўқотса ва бунга сабр қилса, абадият диёрида унга атаб мақтов уйи қурилади. Агар Аллоҳ сизни фарзанддан қисган бўлса, бунга ҳам сабр қилинг. Чунки У бацзи инсонларни шу йўл билан ҳам имтиҳон қилади. Ёки сизни ҳусндан, бўйдан, мол-дунёдан, қариндош-уруғдан ёки дўстдан, чиройли хотиндан, уйдан, уловдан, борингки, қайси нецматидан қисган бўлса, асло ўксинманг, тушкунликка тушманг, асабингизни бузиб юрманг. Бу сизнинг камситилганингиз ёки ёқмай қолганингиздан эмас, балки Аллоҳ сизни севганидан дунё синовларига дучор қилганидандир.

Аҳмад Муҳаммад

Ўтган ишга салавот

Подробности

Бўлим: Муносабат

Одамлар одатда хаёлпараст, тацсирланувчи бўлишади. Бўш қолди дегунча,  кеча ёки аввалроқ ҳаётида содир бўлган воқеа-ҳодисаларни таҳлил-сарҳисоб этишаверади. «Манави ишни қилмаганимда яхши бўлармиди, фалон жойга борганимда фойдаси тегармиди», деган ўй-фикрларга боришаверади. Гоҳида юмушлари битмаганидан, кўзлаган режалари амалга ошмаганидан куйиниб, афсус-надоматлар чекишади. Ана шундай афсуслар, норозиликлар бора-бора тўпланиб катталашади, кайфиятларини бузади, юракларини сиқади, қалбларида тузалмас ярага айланади, кунларини зулмат қилади, ҳаётларидан файзни кетказади.
Энди дўппини ёнга олиб қўйиб хотиржам бир мулоҳаза қилиб кўрайлик. Хўп, кечага мўлжаллаган бирорта зарур ишимиз битмай қолди. Аслида унинг айнан кечаги кунда битишига ҳеч ким кафолат бермаган эди, унинг битиш-битмаслиги бизга боғлиқ ҳам эмас эди. Чунки халқда «Банда режа тузаверади, Тангри эса бузаверади» деган ҳикмат бор. Шундай экан, ўзимизга боғлиқ бўлмаган, амалга ошиши мавҳум юмуш учун бунчалик қайғуриш, битмаганидан надомат чекишнинг нима кераги бор?
Ўтган ишни эслаб, унинг тацсирига тушиб хотирлаш ҳамда фожиаларга хафа бўлиш  иродани синдириш ва ҳозирги ҳаётни совуриш ҳамдир. Ўтган ишнинг мацлумотномалари ақлли кишилар наздида пинҳона тутилади. У доимий унутиш зиндонига қулфланиб, бепарволик қамоқхонасига мустаҳкам арқон билан боғлангандир. У ҳеч қачон чиқиб  кетолмайди. Чунки у ўтиб кетди ва тугади. Хафалик қайтиб келмайди, ғам эса ўнгланмайди, қийинчилик қайта бўлмайди, чунки у йўқ бўлиб кетди. 
Ўтган замон босинқирашида, йўқ бўлиб кетувчи соя остида яшаманг. Тафаккурингизни мозий хаёлотидан сақланг. «Нима, сув анҳорнинг бошланган жойига қайтишини, қуёшнинг чиққан жойига кириб кетишини, бола она қорнига, сут кўкракка ва кўз ёши кўзга қайтишини хоҳлайсизми?» Билингки, ўтган замон учун тацсирланиш, ундан безовта бўлиб, оловида куйиш, остонасига қулаш қўрқинчли, даҳшатли хавф-хатардир. Ўтган замон дафтарини ўқишингиз ҳозирги кунингизнинг йўқ бўлиши, хатти-ҳаракатларингизнинг парчаланиши, ҳозирги реал пайтингизнинг барбод бўлишидир. 
Иш тугаб, фурсат ўтиб бўлди, энди замон жуссасини ёриб кўришнинг ва тарих ғилдирагини ортга қайтаришнинг фойдаси йўқ. Ўтиб кетган ишга қайтиш худди унни яна тегирмонда ун қиламан, деган кишига ёки арраланган ўтин қипиғини қайтадан арралайман, деган одамга ўхшайди. Қадимда ўтганларга йиғловчи кишига «Йиғлаганинг билан ўликлар қабрдан чиқмайди-ку», дейишган. 
Бизнинг фожиамиз шундаки, ҳозирги нарсаларни рўёбга чиқаришдан ожизмиз-да, мозийга машғул бўламиз, ўтган ишлар билан ўралашаверамиз. Чиройли қасрларимизга бецтибор бўлиб, эскирган харобаларга ўзимизни бахш этамиз. Агар инсонлару жинлар бирлашиб ўтмишни қайтаришга уринса ҳам, асло уни қайтара олмайди. Чунки бу жуда маҳол, амалга ошмайдиган ишдир.
Ақлли одамлар орқага қарамайди. Чунки шамол ҳам олдинга эсади, сув ҳам олдинга қараб оқади, карвон ҳам олдинга қараб юради. Сиз ҳам ҳаёт қонунига хилоф қилиб, ўзингизни қийноқ-азоблар бағрига отманг.
Бир устозимиз «Кечанинг бугуни йўқ, бугуннинг эртаси йўқ» деган гапни кўп қайтарарди. Ёшлик – ғўрлик экан, унинг сўзлари илгари бизга мажнуннинг довдирашига ўхшаб туюлган экан. Бугунга келиб устознинг ўша «ғалатироқ» гапида катта ҳикмат яширинганини билиб қолдик. У «кечаги кунда ўтиб кетган ишларга бугун афсус чекиб, қайғуриб юрма, энди уни ўзгартира олмайсан, у асло қайтиб келмайди, фақат ўзингни қийнаганинг қолади, бугун эса эртанги кун ҳақида ҳам бош қотирма, чунки эртага бошингга не келишини ҳеч қачон билолмайсан», демоқчи бўлган экан.
Руҳшунос олимлар ҳам фақат бугунги кун билан яшашни маслаҳат беришади. Дарҳақиқат, агар бугунги куннинг ҳудудида яшамасангиз, зеҳнингиз тўзғиб, ақлингиз паришон бўлади. Ишларингиз қовушмай, изтироб, ғам-андуҳингиз кўпайиб кетади. «Агар тонг оттирсанг кеч бўлишини кутма, бордию кеч киргизсанг тонгни кутма», деган ҳикматни бирор дақиқа ҳам унутмаслик керак. Донолар маслаҳат берганидай, «ўтган ишга саловот», яцни мозийни унут, ўтган нарсага аҳамият бериш, унинг устида бош қотириш, ғам чекиш аҳмоқлик ва жинниликдир.
Худди шунингдек, эртанги кун ҳақида, ҳали бизга етиб келмаган ташвишлар ҳақида ўйлаш, турфа режалар тузиш бефойда машғулот саналади. Келажак билан ҳам кўп машғул бўлмаслик керак, чунки у ғайб оламидир. Бацзан эртага, бир ҳафта кейинга, бир йиллик режалар тузилади, мўлжаллар олинади, аммо битта воқеа, яцни кутилмаган сафар ёки беморлик туфайли ҳаммаси издан чиқиб кетади, режалар режалигича қолаверади. Ўша кун етиб келгунича у ҳақда фикрлашнинг тариқча фойдаси бўлмайди. Оламда келажакда содир бўладиган нарсалар кўпинча очлик, яланғочлик, беморлик, камбағаллик ва мусибатлардир. Буларнинг барчаси шайтон мадрасасининг дастурларида бор. 
Гоҳида бугунга мўлжаллаган ишингиз битмай қолди, дейлик. Шунда уни ўша ҳолича ташланг. Унмаганни ундираман, йўнмаганни йўндираман, деб ўзингизни қийноққа солманг, асабларингизни пармаламанг, вақтингизни совурманг. Бугун битмаган бўлса, эртага, индинга, балки бир ой ўтиб битар. Ахир, айтишади-ку, «Худонинг куни кўп», деб. Ўлимдан бошқа ҳамма нарсанинг иложи бор, ҳамма нарса кутиб тура олади. Балки, унинг битмаётганида бирор ҳикмат бордир, балки ўша иш амалга ошмаса сизга келажакда яхши бўлар?
Бундан йигирма йилча аввал содир бўлган бир воқеа эсга тушиб қолди. Чустлик икки киши курортда дам олишга бориш учун самолётга чипта олишган. Жўнаш пайтида бирорта «нозикроқ» одам туйқусдан учмоқчи бўлган шекилли, аэропорт ходимлари ҳамсафарлардан бирини баҳона топиб самолётга чиқаришмаган. Дўстидан қолиб кетиши аниқ бўлиб қолган «омадсиз» шўрлик шу самолётда кетиш учун нима тадбирларни қўллаб, қандай баҳоналар топмаган дейсиз? Катта пул вацда қилган, «қудратли» акахонлари борлигини айтиб дўқ урган, ялиниб-ёлборган, лекин ҳеч нарса ёрдам бермаган. Икки-уч соатлардан сўнг самолёт фалокатга учраб, бирорта ҳам йўловчи тирик қолмаганини эшитган бояги одамнинг қандай аҳволга тушганини, хаёлидан нелар ўтганини энди ўзингиз тасаввур қилиб олаверинг.
Бир ишбилармон йигит шундай ҳикоя қилади: «Менинг қизиқ бир одатим бор. Ҳаётимда ғам-ташвиш ҳаддан зиёд кўпайиб кетиб, ҳеч қандай илож топа олмай қолсам, шартта бошимни ўраб ётиб оламан. Кейин уйқудан уйғониб қарасам, бояги қалбимда тоғдай бўлиб ётган ваҳимаю ташвишлар нарига кетгандай, унутилгандай бўлади. Хуш кайфият билан яна машғулотимнинг келган жойидан бошлаб кетавераман.
Бир куни бир масалани битириш учун юқори идорамизга бориб, бошлиқ қабулига ёзилдим. Энди унинг хонасига  кираман, деб турсам, фирмамизни текширувчи органлар босгани, ҳамма жойни муҳрлаб қўйишгани ҳақида қўнғироқ қилиб қолишди. Яқиндагина янги иш бошлаган бошлиғимизнинг олдига кирсам, ҳеч қандай сабабсиз ишимдан норозилигини, агар ўзимни тузатмасам, кавушимни тўғрилаб қўйишини айтиб, тацбимни баттар тирриқ қилди. Кўз олдим қоронғилашиб, идорадан чиққанимни биламан, йўл четидаги машинамни кимдир уриб кетиб, ўзи қочворибди. «Ҳай, шуниси етмай турувди», деб машинага ўтирганимда қўшни мамлакатдаги шеригим қўнғироқ қилиб, уч кун бурун жўнатган юкимиз ҳалигача етиб бормаганини айтиб қолди. Уйда ҳам «хуш» хабар кутиб турган экан: ўнинчида ўқиётган ўғлим кечаси уйга келмаган эмиш. Онаси туни билан кутиб, менга билдиргани қўрққанидан эрталаб индамаган экан.
Бир куннинг ичида бошимга ағдарилган бунча шўришу-ғавғоларга «дод» деворгим келди. Нима қилишни, бошимни қаёққа уришни билмас эдим. Шунда эски одатим эсга тушдию шартта ўринга кириб ётиб олдим. Шу ташлаганимча ярим тунда уйғонибман… Эртасига ишга борсам, кечаги ваҳималардан асар ҳам йўқ. Текширувчи органлар биз ижарада ўтирган ташкилотни босган экан, шунинг учун бизнинг хоналарни ҳам муҳрлашган экан. Бошлиғимиз қўнғироқ қилиб, кечаги гапларни унутишимни, ҳасадгўй бир ҳамкасбим мендан ўч олиш мақсадида кириб мени ёмонлаганини, сири очилиб қолиб, ўзи тавба-тазарру қилганини айтиб қолди. Савдодаги шеригимнинг қўнғироғи ҳам яхшиликка бўлди: молимиз эсон-омон етиб борибди, йўлда машина бузилиб, бир кун кечикишибди. Кечқурун уйга борсам, ўғил тиржайиб ўтирибдилар, ошналари билан Самарқандга курсдошларининг тўйига бориб-келишибди, бир-икки телефон қилиб тушолмаган эмишлар. Хулласи, ҳамма ташвишлар қандай юзага келган бўлса, шундайича барҳам топиб, ғойиб бўлди».
Ҳақиқатан бўлар-бўлмас ишларга диққат бўлавериш, ўтган кундаги битмаган юмушларига, хатоларига, эриша олмаган мақсадларига афсус чекавериш инсоннинг миясини доимо кемирадиган, ҳаётини оғирлаштирадиган, кунини зулмат, тунини ғурбат қиладиган бефойда ва зарарли ҳолатлардир. Бошингизга бир мусибат ёки бало келса, унга мардона дош беринг, сабр қилинг. Аллоҳдан уни кўтариб ташлашни, нажот беришини сўранг. «Бу кун ҳам ўтиб кетади» нақлига амал қилиб, ўзингизга тасалли беринг. Бу кун ҳам, эрта ҳам барибир ўтади, «қора» кунлар ортидан албатта ёруғи келади, мусибат-балолар унут бўлади.
«Ўкинма» китобида ёзилганидай, «Очликдан кейин тўқлик, бедорликдан кейин уйқу, беморликдан кейин сиҳат-офият бордир. Сафардагилар тез кунда ҳузурингизга қайтиб келади. Адашганлар йўлини топади. Машаққат чекаётганлар  бир кун ундан қутулади ва зулумат ҳам тарқалади. Ғамга ботиб қолган кишига кўз-очиб юмгунчалик тезликда келувчи тасодифий рўшнолик хушхабарини беринг. Агар чўзилган узундан-узоқ саҳрони кўрсангиз билингки, унинг ортида ям-яшил боғлар ва соя-салқин дарахтзорлар бор. Агар арқонни маҳкам тортилаётганини кўрсангиз, билингки, у тезда узилади. Йиғи билан ёнма-ён кулги, хавф билан омонлик, безовталик билан хотиржамлик бор». 
Фақат сиз кута билинг. Ўзингизни ҳар томонга уриб, бесабрлик билан жонингизга жабр қилманг, ширин турмушингизни заққумга айлантирманг, атрофингиздагиларнинг ҳам дилини хуфтон қилманг.
Яқинда газетада бир ибратли ҳикоятни ўқиб қолдим. Бир одамнинг ҳаётда омади кетиб, иши чаппасига айланибди. Нима ишнинг бошини тутса, тескари чиқар, фойдани  кўзласа, зарарига кетаверар эмиш. Ҳаттоки, унинг омадсизлигидан дўстлари ҳам юз ўгирибди. Аммо унинг руҳи тетик, юзида тушкунлик асари кўринмас эмиш. Дўстлардан бири бунинг сабабини билмоқчи бўлиб уни кузата бошлабди. Мана, у аҳволини ўнглаш йўлида қилинган яна бир муваффақиятсиз уринишдан сўнг уйига судралиб қайтиб келди. Уйига яқинлашаркан, дарвоза олдидаги бир туп улкан дарахт олдида тўхтаб, унинг шохларига анча тикилиб, хаёл сургандай туриб қолди. Кейин ичкарига индамай кириб кетди. Эртасига яна ҳеч нарса бўлмагандай, хуш кайфият билан тирикчилик ғамида кўчага чиқиб кетди. Дўсти охири ундан бунинг сирини сўрабди. Омадсиз дўсти «Ўша ўзим «Ғам дарахти» деб ном қўйиб олган дарахтнинг ҳар бир шохига кун давомида бошимга тушган ғам-ташвишларни битта-биттадан илиб, улардан қутулганимдан сўнггина уйга кириб кетаман ва остона ҳатлашим билан ҳаммасини унутаман», деб жавоб қилибди.
Иши юришмай тушкунликка тушиб қолган одамларга кўпинча  «Ёнғоқ воқеаси»ни сўзлаб беришади: Бир мусофир киши бир боғбонга хизматкорликка ёлланибди. Боғбон у билан хизмат ҳақини келишиб олмоқчи бўлган экан, мусофир бир пас хаёл суриб тургач, рўпарасидаги ёшгина ёнғоқ дарахтини кўрсатиб:
– Бир йиллик хизматим эвазига нон-туз ва мана шу дарахтнинг ҳосилини берсангиз кифоя, – дебди.
– Ёнғоқ бир йил яхши ҳосил берса, кейинги йили жуда кам мева тугади, бунинг устига у ҳали воясига етмаган, унда сиз ютқазиб қўясиз, – деб огоҳлантирибди боғбон.
– Майли, мен шу шартга розиман.
– Ҳай, унда ўзингиз биласиз, фақат мени ҳақингизни камайтириб берганликда айбламасангиз бўлди.
Икковлари мазкур шартга келишиб, қўлни қўлга ташлашибди. Мусофир боғбонникида ишлаб қолибди. Куз келиб, ёнғоқ ҳам пишибди, қоқишса ўн донагина ёнғоқ чиқибди. Бундан хижолат бўлган боғбон хизматкорига пул, бошқа мевалардан бермоқчи бўлса, у шартлашилганидан ортиқча ҳеч нарса олмаслигини айтиб, уни яна ҳайратга солибди.
Келаси йили ёнғоқ сал кўпроқ – икки килоча ҳосил берибди. Боғбон яна хижолатда. Аммо хизматкор «ўша келишганимиз ўз кучида» деб турганмиш. Учинчи йилга бориб ёнғоқ дарахтидан беш қопда мева олишибди. Бундан боғбон ҳам севиниб кетибди. Шунда хизматкор боғбонга ўз сирини очибди. Мацлум бўлишича, у шаҳарлик жуда катта савдогар экан. Аллоҳ имтиҳон қилиб, бир кечада барча мол-мулкидан маҳрум қилибди. Ҳамма яқинлари ундан юз ўгиришибди. Қайси ишнинг бошини ушласа, юришмасмиш. Нима режа тузса, чаппасига кетармиш. Омадсизлигидан ҳатто оила ацзолари ҳам менсимай қўйишибди. Шунда у ҳамма нарсани ташлабди-да, шартта шаҳардан бош олиб кетибди. Яхши кунлар келишини кутиб, боғбонга хизматкорликка ёлланган экан. Ёнғоқнинг мўл ҳосил берганини бир ишора деб тушуниб, уйига қайтибди.

Аҳмад Муҳаммад